Η ΣΕΛΗΝΗ
Της Δήμητρας Παπαναστασοπούλου

Φίλες και φίλοι,

Όπως ο Ήλιος και η Ηώς, η Σελήνη κατείχε ορισμένη θέση στις μυθολογικές δοξασίες των προγόνων μας. Με το ίδιο όνομα υποδηλώνονταν και το άστρο και η θεά. Να, τι μας λέει ένας ομηρικός ύμνος:

«η λάμψη της αθάνατης κεφαλής αγκαλιάζει όλη τη γη, στολίζει όλα τα πράγματα. Το χρυσό στέμμα γεμίζει φως τον σκοτεινό αέρα και οι ακτίνες της πάνε πολύ μακριά, το βράδυ, στη μέση του μηνός, όταν η θεϊκή Σελήνη, αφού λούσει το ωραίο κορμί της στον Ωκεανό, ντυθεί τα λαμπρότερα φορέματά της και ζέψει τα φωτεινά άλογά της, οδηγεί το άρμα της στον ουρανό. Είναι τότε ολόγιομη και ρίχνει από τον ουρανό το ζωηρότερο φως της».

Ο πιο διαδεδομένος μύθος μας πληροφορεί ότι η Σελήνη ήταν κόρη του Υπερίωνος και της Θείας ( ή Ευρυφαέσσης), συνεπώς αδελφή του Ήλιου και της Ηούς. Στον ομηρικό ύμνο που είναι αφιερωμένος στον Ερμή, η Σελήνη ονομάζεται «κόρη του βασιλέως Πάλλαντος, υιού του Μεγαμήδους». Διατυπώθηκε επίσης η υπόθεση ότι ο Πάλλας αυτός ήταν ο επώνυμος ήρωας της αρκαδικής πόλεως Παλλάντιο. Μερικοί συγγραφείς αναφέρουν σαν πατ΄ρα της Σελήνης τον Ήλιο, άλλοι τον Δία και τη Λητώ- προφανώς λόγω συγχύσεως της θεάς με την Άρτεμη.

Ο παραπάνω ομηρικός ύμνος για την Σελήνη προσθέτει:

«ο γιός του Κρόνου ενώθηκε μαζί της. Εκείνη συνέλαβε και εγέννησε την Πανδίη, περίφημη για την ομορφιά της ανάμεσα στους θεούς».

Από την ένωσή της με τον κυρίαρχο του Ολύμπου, η Σελήνη γέννησε άλλες δύο κόρες, την Νεμέα και την Έρση. Πίστευαν επίσης  ότι ήταν σύζυγος του Ήλιου, από τον οποίο γέννησε τις Ώρες.

Στην Σελήνη αποδίδονταν πολλές ερωτικές περιπέτειες. Κυριότερη είναι η σχετική με τον μύθο του Ενδυμίωνα, με θέατρο την Ήλιδα και την Καρία. Η έξοχη ομορφιά του τράβηξε αμέσως την προσοχή της Σελήνης. Τον είδε να κοιμάται μια μέρα μέσα σε μια σπηλιά του όρους Λάτμο στην Καρία. Πενήντα κόρες γεννήθηκαν από αυτή την ένωση. Σύμφωνα με άλλο μύθο, ο Ενδυμίωνας έγινε δεκτός στον Όλυμπο, ο Δίας όμως τον γκρέμισε στον Άδη επειδή ο Ενδυμίωνας σήκωσε τα μάτια του στην Ήρα. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, καταδικάστηκε γι’ αυτό το παράπτωμα σε αιώνιο ύπνο. Αλλά, ο πιο διαδεδομένος μύθος μας λέει ότι ο Ενδυμίων, αφού πήρε από τον Δία το δικαίωμα να διαλέξει το είδος της ζωής που προτιμούσε, ζήτησε να κοιμάται αιώνια για να μην γεράσει ποτέ.

Η Σελήνη, ερωτευμένη μαζί του, πήγαινε κάθε βράδυ και τον έβλεπε να κοιμάται, τον θαύμαζε και τον φιλούσε.

Μια αρκαδική παράδοση μας πληροφορεί ότι η Σελήνη είχε σαγηνευτεί από τον Πάνα, θεό των ποιμνίων. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν άλλα στοιχεία γι’ αυτό, παρά μόνο όσα αναφέρει ο Βιργίλιος στα «Γεωργικά» του:

«ο Παν, θεός της Αρκαδίας,κατώρθωσε να σε σαγηνεύσει, Σελήνη, με την λάμψη του λευκού του τριχώματος, αν είναι σωστή η σχετική φήμη και σ’ έκανε δική του στα βάθη των δασών. Κι εσύ, δεν μπόρεσες να του το αρνηθείς».

Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΗΣ ΣΕΛΗΝΗΣ

Φαίνεται ότι κυρίως στην Πελοπόννησο είχε διαδοθεί η λατρεία της Σελήνης. Ο μύθος του Ενδυμίωνος εντοπιζόταν στην Ήλιδα, ο δε Παυσανίας μας διηγείται ότι στην αγορά της Ήλιδας υπήρχαν αγάλματα του Ηλίου και της Σελήνης ( με κέρατα στο κεφάλι). Η περπέτεια της Σελήνης με τον Πάνα εντοπιζόταν στην Πάτρα και σε ένα νόμισμα της πόλης υπάρχει η σχετική παράσταση. Οι Αρκάδες ισχυρίζονταν ότι αυτή η περιπέτεια συνέβη στην περιοχή τους.

Μας είναι γνωστό, εξ άλλου, ότι οι Σπαρτιάτες προκειμένου να προβούν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, έπαιρναν σοβαρά υπ’ όψιν τους τις φάσεις της Σελήνης. Κοντά στην πόλη Θαλάμαι υπήρχε μαντείο της Ινούς ή της Πασιφάης, στο οποίο διανυκτέρευαν οι έφοροι όποτε ήθελαν να πάρουν ονειρομαντικές συμβουλές από τη θεά. Ο Παυσανίας γράφει σχετικά:

«Στον δρόμο των Θαλαμών πάρχει ιερό της Ινούς, το οποίο είναι και μαντείο.Αυτοί που επιθυμούν να το συμβουλευτούν κοιμούνται μέσα στο ιερό και η θεά μέσω ονείρων τους λέει όσα επιθυμούν να μάθουν. Στο ύπαιθρο ( ακάλυπτο μέρος) του ναού υπάρχουν δύο ορειχάλκινα αγάλματα, ένα της Πασιφάης και ένα του Ηλίου. Εκεί υπάρχει ακόμη και ιερή πηγή με καλό νερό. Την ονομάζουν πηγή της Σελήνης, δεδομένου ότι η Πασιφάη είναι για τους ντόπιους ένα απλό πνεύμα του τόπου».

Στην Αργολίδα πίστευαν, σύμφωνα με έναν αρχαιότατο μύθο, ότι ο περίφημος λέων της Νεμέας, που τον σκότωσε ο Ηρακλής, ήταν γιός του Δία και της Σελήνης. Ασφαλώς, στην Νεμέα η θεά θα ήταν αντικείμενο ειδικής λατρείας.

Οι Αθηναίοι πρόσφεραν στην Σελήνη τις λεγόμενες «νηφαλίους» σπονδές, δηλαδή από καθαρό νερό, όχι από κρασί. Πρόσφεραν επίσης «γαλέττες» στρογγυλές και «κρουασάν» J

Ίχνη λατρείας της Σελήνης ανευρίσκονται σε πολλές ελληνικές αποικίες, ιδίως στην Αλεξάνδρεια, τη Ρόδο και την Ηράκλεια, κοντά στην οποία βρισκόταν το όρος Λάτμος με το σπήλαιο, όπου ο Ενδυμίων, κοιμώμενος αιώνιον ύπνον, δεχόταν κάθε νύχτα την επίσκεψη της ερωτευμένης θεάς.

Οι Έλληνες πίστευαν ότι ηεπίδραση της Σελήνης εκτεινόταν και σε άλλα πεδία. Της απέδιδαν την δημιουργία της δρόσου, εξ ού και ο μύθος κατα τον οποίο η Έρση, η προσωποποιούσα αυτό το φαινόμενο, ήταν κόρη του Δία και της Σελήνης. Πίστευαν ακόμη ότι η θεά ασκούσε επίδραση στην έμμηνο ρύση των γυναικών και στον τοκετό, ότι συντελούσε στην αύξηση των ζώων και των φυτών και ότι η καλή ή κακή υγεία των ανθρώπων εξαρτιόταν εν μέρει από αυτή.

Τέλος, η Σελήνη ήταν κι αυτή θεά του έρωτα, όπως μας δείχνουν οι κυριώτεοι μύθοι, οι σχετικοί με τις περιπέτειές της. Η ένωσή της με τον Ήλιο εθεωρείτο πρότυπο του γάμου.

Η ομοιότητα του σεληνιακού μηνίσκου με το κέρατο του ταύρου ή της αγελάδας, συνέτεινε ώστε οι αρχαίοι να φαντάζονται την Σελήνη καθισμένη πάνω σε ταύρο, ή πάνω σε άρμα που το έσυραν ταύροι ή αγελάδες. Εικονιζόταν ακόμη καθισμένη πάνω σε κριάρι, άλογο,ελάφι και κατσίκα. Το λιοντάρι ήταν επίσης αφιερωμένο σ’ αυτήν, όπως και ο κυνοκέφαλος ( αιγυπτιακή προέλευση).

Άλλα ζώα που ήταν αφιερωμένα στην Σελήνη είναι : ο πετεινός, η μέλισσα και η γαρίδα. Άψυχα σύμβολα: ο άργυρος, ο χρυσός, ο σεληνιακός μηνίσκος, τα κέρατα του ταύρου, ο δίσκος, ο τροχός, ο ακτινοβολών κύκλος, ο πυρσός, η φαρέτρα και τα βέλη.