ΖΩΗΣ ΚΑΠΛΑΝΗΣ
Ο πρώτος μας εθνικός ευεργέτης
 Της Dimitra Papanastasopoulou

Φίλες και φίλοι,

Ένα μικρό αφιέρωμα σε μια ευγενική ψυχή, σαν αυτές που γυρεύουμε μεταξύ μας και σήμερα, να φωτίσουν τα σκοτάδια που μας κυκλώνουν.

Ήμουν  μικρό παιδί όταν πρωτοδιάβασα για τη ζωή του κι εκείνο το ανάγνωσμα πέρασε κατυεθαίαν στην παιδική μου ψυχή. Έκλαψα με τη σκληρότητα της ζωής των παιδικών του χρόνων, εντυπωσιάστηκα βαθιά με την αποφασιστηκότητά του, τον έκανα πρότυπο για τη δική μου αντιμετώπιση της ζωής, κι ας μην είχα κανένα κοινό σημείο. Η δική μου παιδική ζωή ήταν ανέμελη και χαρούμενη, όπως θάπρεπε να είναι για όλα τα παιδιά, όμως... η δική του ορφάνια και η δυστυχία με άγγιξε βαθιά και ποτέ δεν τον ξέχασα.

Ο Ζώης Καπλάνης (1736-1806 Μόσχα) γεννήθηκε στο Γραμμένο των Ιωαννίνων. Ο θάνατος της μητέρας του σε τρυφερή ηλικία (ήταν μόλις τεσσάρων ετών)  του κόστισε τόσο, που οι συγχωριανοί του τον αποκαλούσαν Πικροζώη. Ο πατέρας του, που ξαναπαντρεύτηκε, πέθανε κι αυτός σύντομα, αφήνοντας τον Ζώη εντελώς μόνο. Το αγόρι ανέλαβε την υποχρέωση να τρέφει και να φροντίζει την άδικη μητριά του. Και το έκανε αυτό πηγαίνοντας στο κοντινό δάσος να κόβει ξύλα, να τα φορτώνει στο γαϊδουράκι του γείτονα, που έπαιρνε τα μισά κέρδη, και να μεταφέρει για πώληση στα Ιωάννινα. Ωστόσο, η βάναυση γυναίκα δεν ήθελε να τον βλέπει και τον έδιωξε από την πατρική εστία.

Ο μικρός Ζώης πήγε κλαίγοντας στα Ιωάννινα, αναζητώντας το μέλλον του. Εκείνη τη μέρα δεν την λησμόνησε ποτέ. Τον συμμάζεψαν αρχικά κάποιοι συγγενείς και τελικά, το 1754 άρχισε να δουλεύει χειρωνακτικά για τον πλούσιο γουνέμπορο Παναγιώτη Χατζηνίκο, ο οποίος βλέπντας τον καλό χαρακτήρα του παιδιού και την φιλομάθειά του (έμαθε μόνος του γραφή και ανάγνωση) τον έκανε πρώτα υπάλληλο, μετά γραμματικό και στο τέλος συνεταίρο.

Ο Χατζηνίκος είχε έδρα της επιχείρησής του το Βουκουρέστι και από το 1771 τη Μόσχα. Κατάφερε να αποκτήσει μεγάλη περιουσία ενώ ζούσε λιτά.

Ο Ζώης εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Μόσχα και έμενε σε κελί του μοναστηριού Άγιος Νικόλαος που ήταν μετόχι της μονής Ιβήρων. Με την τιμιότητα και την λιτή προσωπική του ζωή κέρδισε την εμπιστοσύνη του εμπορικού κόσμου της Μόσχας και απέκτησε δική του περιουσία, την οποία άρχισε να διαθέτει  σε κοινοφελείς σκοπούς: ίδρυσε την Καπλάνειο Σχολή στα Ιωάννινα το 1797  δωρίζοντας μια αξιόλογη βιβλιοθήκη και όργανα φυσικής, δώρισε σημαντικά χρηματικά ποσά στις σχολές Πάτμου και Αγίου Όρους, άφησε ένα κληροδότημα για το νοσοκομείο Ιωαννίνων και στο Βασιλικό Ορφανοτροφείο Μόσχας, χωρίς να ξεχάσει το άσημο Γραμμένο, τον τόπο γέννησής του και την Ζοντίλα, από όπου καταγόταν η αγαπημένη του μητέρα.

Γνώρισε τους αδελφούς Ζωσιμάδες και ακολουθώντας το παράδειγμά τους έμεινε άγαμος, ώστε να μπορέσει να αφοσιωθεί απερίσπαστος « στο πρώτον και θείον έργον, το οποίον είναι δια παντός το καλόν της πατρίδος», όπως συνήθιζε όχι μόνον να λέει, αλλά και να το κάνει πράξη.

Υπήρξε ένας φωτισμένος άνθρωπος, ο πρώτος στον οποίο απονεμήθηκε ο τίτλος του Εθνικού Ευεργέτη, ένας άνθρωπος που δεν έκανε ευεργεσίες για οικονομικά συμφέροντα ή για λόγους υστεροφημίας, αφού πέθανε πολλά χρόνια πριν την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Πάνω στην πλάκα του λιτού του τάφου στο σταυροπηγικό μοναστήρι του Ντονσκόϊ είναι γραμμένη η φράση:

Έδωσε τα πάντα για τους άλλους και τίποτε για τον εαυτό του.