ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Της Dimitra Papanastasopoulou

Κάνω μια μικρή αναφορά στον μεγάλο, στον άριστο φιλόσοφο Αριστοτέλη, με την ευκαιρία της εύρεσης του τάφου του στην γενέτειρά του, τα Στάγειρα της Χαλκιδικής.

Δύσκολο να μιλήσεις γι’ αυτόν, σε ένα περιορισμένο «καλημέρισμα». Γι΄αυτό, σκέφθηκα να αφήσω τον ίδιο να μας μιλήσει, επιλέγοντας από την Ποιητική του, το υποκεφάλαιο στο οποίο αναφέρεται στην «αιτιώδη εσωτερική συνοχή του μύθου» των ποιημάτων.

«Το έργο του ποιητή δεν είναι να λέει όσα απλώς έγιναν, αλλά όσα μπορούσαν να γίνουν, δηλαδή, τα δυνατά κατά πιθανή ή αναγκαία συνέπεια. Ο ποιητής και ο ιστορικός δεν διαφέρουν κατά το ότι ο ένας χρησιμοποιεί μέτρα και ο άλλος δεν χρησιμοποιεί. Θα μπορούσαμε να βάλουμε το έργο του Ηρόδοτου σε μέτρα, αλλά και πάλι θα ήταν ένα είδος έμμετρης ιστορίας, όχι διαφορετικής από το αν ήταν σε πεζό λόγο. Διαφέρουν στο εξής:

Ο ιστορικός λέει εκείνα που έγιναν, ενώ ο ποιητής εκείνα που θα μπορούσαν να γίνουν, γι’ αυτό η ποίηση είναι πιο φιλοσοφημένη και σπουδαιότερη από την ιστορία, επειδή η ποίηση έχει θέμα της μάλλον τα καθόλου και η ιστορία τα καθ’ έκαστον. Λέγοντας καθόλου εννοούμε όσα ένας άνθρωπος με τέτοιο ή άλλο χαρακτήρα λέει ή πράττει κατά πιθανή ή αναγκαία συνέπεια και σ’ αυτό αποσκοπεί η ποίηση, βάζοντας ύστερα ονόματα σ’ αυτούς τους ανθρώπους. Λέγοντας καθ’ έκαστον, εννοοούμε τι έπραξε ο Αλκιβιάδης ή τι έπαθε.

Στην κωμωδία είναι φανερό ότι έγινε τούτο. Αφού συνέθεσαν το μύθο με τα πιθανά γεγονότα, έβαλαν και ονόματα που τα πήρανε στην τύχη, γιατί οι κωμικοί ποιητές δεν συνθέτουν ποιήματα για τα άτομα, όπως οι ιαμβοποιοί.

Στην τραγωδία, όμως, τα ονόματα που μας παρέδωσε η ιστορία διατηρούνται. Κι αυτό οφείλεται στο ότι είναι πιστευτό εκείνο που είναι δυνατό. Εκείνα που δε γίνανε, δεν πιστεύουμε ότι είναι δυνατά. Εκείνα, όμως, που γίνανε, είναι φανερό ότι είναι δυνατά, γιατί αν ήταν αδύνατα δεν θα είχαν συμβεί.

Αλλά, σε μερικές τραγωδίες, ένα ή δύο είναι τα γνωστά ονόματα, τα υπόλοιπα είναι φανταστικά, σε κάποιες μάλιστα κανένα πρόσωπο δεν είναι ιστορικά παραδομένο,όπως στον Ανθέα του Αγάθωνος. Σ’ αυτό το έργο και τα γεγονότα και τα ονόματα είναι φανταστικά, παρ’ όλα αυτά το έργο προκαλεί ευχαρίστηση.

Δεν χρειάζεται, λοιπόν, οπωσδήποτε να επιμένουν στους παραδομένους μύθους που χρησιμοποιούν οι τραγωδίες μας. Άλλωστε είναι και γελοίο να επιμένουμε, αφού οι γνώριμες ιστορίες σε λίγους είναι γνωστές κι όμως, όλοι ευχαριστιούνται μ’ αυτές.

Από αυτά βγαίνει ότι ο ποιητής πρέπει να είναι μάλλον ποιητής των μύθων, παρά ποιητής των μέτρων,μια που ο ποιητής είναι ποιητής επειδή έχει την ικανότητα να μιμείται και μάλιστα πράξεις. Κι αν συμβεί να αναπαραστήσει πράγματα που έγιναν, πάλι ποιητής είναι. Γιατί από εκείνα που έγιναν, τίποτε δεν εμποδίζει μερικά να είναι πιθανά και να έχουν συμβεί. Και κατά τούτο είναι ποιητής αυτών των γεγονότων.

Από τις απλές πράξεις και τους απλούς μύθους, οι επεισοδιώδεις είναι οι χειρότεροι. Με τον όρο επεισοδιώδη μύθο εννοώ εκείνον όπου η διδαχή των επεισοδίων δε γίνεται ούτε κατά πιθανή ούτε κατά αναγκαία συνέπεια. Τέτοιους μύθους συνθέτουν οι κακοί ποιητές, από δική τους ανικανότητα και οι καλοί για χάρη των ηθοποιών. Βάζοντας κομμάτια για να επιδειχτεί ο ηθοποιός και παρατείνοντας τον μύθο περισσότερο απ’ ό,τι αντέχει η εσωτερική συνοχή του, αναγκάζονται πολλές φορές να παραμορφώσουν την φυσική σειρά των γεγονότων.

Η τραγωδία, όμως, δεν είναι μόνον μίμηση ολοκληρωμένης πράξης, αλλά μιμείται και γεγονότα που προκαλούν τον φόβο και τον οίκτο. Αυτά τα γεγονότα είναι εντονότερα όταν γίνονται απροσδόκητα και όταν απορρέουν το ένα μέσα από το άλλο. Έτσι υπάρχει περισσότερο θαυμαστό, παρά όταν τα γεγονότα γίνονται από μόνα τους και στην τύχη. Πολλά, εν τούτοις, από εκείνα που φαίνονται σαν να έγιναν με κάποιο σκοπό, όπως, λ.χ. ο αδριάντας του Μίτυος στο Άργος έπεσε και σκότωσε τον δολοφόνο του Μίτυος, ο οποίος καθόταν και τον κοιτούσε. Επειδή αυτά φαίνεται ότι δεν έγιναν στην τύχη. Συνεπώς, αυτοί είναι οι πιό καλοί μύθοι». 

ΟΙ ΕΚΠΑΡΑΘΥΡΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΡΑΓΑΣ
Της Δήμητρας Παπαναστασοπούλου

Σας ομολογώ ότι όταν επισκέφθηκα την Πράγα, κανείς δεν έκανε λόγο γι’ αυτή την παλιά συνήθεια των κατοίκων, να... πετούν άλλους από τα ψηλά τους παράθυρα!

Κάποια από αυτά τα... πετάγματα έμειναν στην ιστορία. Ας τα δούμε.

Το 1393, ο βασιλιάς Βενσέσλαος Δ΄, έδωσε εντολή στους ανθρώπους του να πετάξουν από την γέφυρα του Καρόλου τον γενικό εφημέριο της αρχιεπισκοπής, τον Jan Nepomuchy. Ο βασιλιάς αποφάσισε να προβεί σ’ αυτήν την εξωφρενική ενέργεια, επειδή ο εφημέριος αρνιόταν να του αποκαλύψει όσα είχε εξομολογηθεί η βασιλική του σύζυγος.

Ο εφημέριος πνίγηκε στα παγωμένα νερά του ποταμού Μολδάβα, που ρέει κάτω από την  γέφυρα, αλλά το θέμα δεν σταμάτησε εκεί. Οι κάτοικοι της Πράγας  τον ανακήρυξαν άγιο και, μάλιστα, προστάτη από τις πλημμύρες!  

Η πρώτη ιστορική Εκπαραθύρωση της Πράγας, ωστόσο, έλαβε χώρα στις 30 Ιουλίου 1419. Αυτή τη φορά, δεν πετάχτηκε ένας, αλλά αρκετοί άνθρωποι από τα παράθυρα του Νέου Δημαρχείου της πόλης.

Ένας ιεροκήρυξας, ο Jan Zelivsky, oπαδός του κινήματος των Χουσιτών ή Ουσιτών ( από το όνομα του Τσέχου ιδρυτή και μεταρρυθμιστή Γιαν Χους), με  φανατισμένους διαδηλωτές όργωναν στην κυριολεξία τους δρόμους της Πράγας, ζητώντας άμεση αποφυλάκιση μιας σειράς ηγετών τους, οι οποίοι κρατούνταν αιχμάλωτοι στις φυλακές της πόλης. Οι Αρχές όχι μόνο δεν τους άκουσαν, αλλά τους πέταξαν πέτρες. Ο εξαγριωμένος όχλος, έχοντας επι κεφαλής τον στρατηγό Jan Zizka, όρμησε στο Δημαρχείο και εκπαραθύρωσε τον Δήμαρχο και τους συμβούλους του, που προσγειώθηκαν στον πέτρινο δρόμο. Όσοι δεν βρήκαν ακαριαίο θάνατο, ποδοπατήθηκαν και ξυλοκοπήθηκαν έως θανάτου...

Η δεύτερη ιστορική Εκπαραθύρωση της Πράγας έγινε στις 23 Μαϊου 1618. Πάλι θρησκευτικοί λόγοι, πάλι νεκροί- πολλοί περισσότεροι μάλιστα.

Ένα χρόνο νωρίτερα(1617) ο αρχιδούκας Φερδινάνδος Β΄ της Αυστρίας χρίστηκε διάδοχος της Βοημίας. Ως αυστηρός καθολικός ο Φερδινάνδος δεν αναγνώρισε τα προνόμια και τις ελευθερίες που είχαν εκχωρηθεί στους προτεστάντες και τους χουσίτες, χάνοντας πολλά από τη δημοφιλία του. Τον Μάϊο του 1618 έστειλε δύο ακολούθους του στην Πράγα, για να τον εκπροσωπούν, εφόσον ο ίδιος είχε αναλάβει και καθήκοντα βασιλέως στην Ουγγαρία και μετά από λίγο και ολόκληρης της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Αυτοί οι δύο ακόλουθοι, μαζί με τον γραμματέα τους, υποχρεώθηκαν να δεχτούν την εισβολή εκατό περίπου ευγενών Βοημών, προτεσταντών που διαμαρτύρονταν για τις παραβιάσεις των θρησκευτικών τους ελευθεριών(ανάκληση του Νόμου του Ροδόλφου, περί θρησκευτικής ανεκτικότητας, και την διάλυση της Βοημικής Εκκλησίας, η οποία είχε ιδρυθεί από τον παραπάνω Χους τον 15^ο αιώνα).

Η συζήτηση μεταξύ των εμπλεκομένων δεν θα πρέπει να είχε το προσδοκούμενο αποτέλεσμα, μιας και οι προτεστάντες εκπαραθύρωσαν, από τα παράθυρα της καγκελαρίας, τους δύο καθολικούς συμβούλους και τον γραμματέα τους. Τα θύματα προσπάθησαν να πιαστούν από τα παράθυρα, αλλά οι προτεστάντες τους έκοψαν τα χέρια με τα σπαθιά τους.

Οι τρεις καθολικοί έπεσαν σε μια τάφρο με λύμματα, γλυτώνοντας τον θάνατο, αλλά όχι και το... μπάνιο. Ο τριακονταετής πόλεμος είχε μόλις αρχίσει. Ένας πόλεμος που θα έρριχνε την Πράγα σε βαθιά παρακμή.

Η συνήθεια της εκπαραθύρωσης φάνηκε να περνά στη λησμονιά για αρκετούς αιώνες, όσο αφορούσε την Πράγα. Κόντευε να περάσει το πρώτο μισό του 20ού αιώνα, με τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο να αποτελεί παρελθόν, όταν, το πρωί της 10^ης Μαρτίου 1948, ο φιλελεύθερος Υπουργός Εξωτερικών Jan Masaryk, ο οποίος έδινε αγώνα να μειώσει την δύναμη των κομμουνιστών στον κυβερνητικό συνασπισμό, πετάχτηκε από το παράθυρο του μπάνιου του στο προαύλιο, φορώντας τις πυζάμες του, δημιουργώντας την τρίτη ιστορική εκπαραθύρωση της Πράγας.

Οι Αρχές άρχισαν να ψάχνουν για τον δολοφόνο, δεν τον ανακάλυψαν και λίγους μήνες αργότερα, όταν οι κομμουνιστές έκαναν το «κόκκινο» πραξικόπημα και ανέλαβαν την εξουσία(Αναίμακτη Επανάσταση), ο φάκελος έκλεισε με την αιτιολογία της... αυτοκτονίας. 

Ο Μασάρικ ήταν πρεσβευτής στην Αγγλία το 1925 και όταν οι Ναζί κατέλαβαν την Τσεχοσλοβακία το 1938 παραιτήθηκε από τα καθήκοντά του, αν και η εξόριστη κυβέρνηση τον ξαναδιόρισε. Ο υπουργός παρέμεινε στη θέση του και μετά την απελευθέρωση(από τους Ναζί) χωρίς να υποστηρίζει τον κομμουνισμό, όπως αναφέρθηκε πιο πάνω.  

Μόνο το 2004 άλλαξε η επίσημη ετυμηγορία σε ανθρωποκτονία, ως αποτέλεσμα ανεξάρτητης αστυνομικής έρευνας, επιβεβαιωμένη επίσης από εκθέσεις των μυστικών σοβιετικών υπηρεσιών.

ΤΑ ΜΑΛΛΙΑ ΤΗΣ ΣΙΦ
Της Dimitra Papanastasopoulou

Συνεχίζουμε την περιήγηση στην νορβηγική μυθολογία, παρακολουθώντας κι άλλα καμώματα του θεού Λόκι. Πριν ξεκινήσουμε, να σας υπενθυμίσω το μίσος που έτρεφε ο Λόκι προς τον Θώρ. Και, ως γνωστόν, όταν δεν μπορούμε να πλήξουμε απ’ ευθείας τον εχθρό, πλήττουμε κάποιον που εκείνος αγαπά. Ο Λόκι, λοιπόν, σκέφθηκε να πλήξει τον Θώρ, μπαίνοντας νύχτα στο δωμάτιο της αγαπημένης γυναίκας του εχθρού του, της όμορφης Σιφ και κόβοντας τα υπέροχα, μακριά και κατάξανθα μαλλιά της από τη ρίζα.

Τα μάτια της Σιφ άνοιξαν για να προλάβουν να δουν τον Λόκι να φεύγει και για να διαπιστώσει πολύ γρήγορα  την ύπουλη πράξη του. Η επόμενη κίνησή της ήταν να φωνάξει τον σύζυγό της Θώρ και να ζητήσει τη βοήθειά του.

Έξαλος ο Θώρ έφυγε ψάχνοντας για τον Λόκι και τον βρήκε να κάθεται αμέριμνος και πολύ ευχαριστημένος κάτω από ένα δέντρο. Ο θυμός του Θωρ ήταν τόσος, που τα μάτια του είχαν μετατραπεί σε αιμάτινες λίμνες. Ετοιμαζόταν να του ορμήξει, όταν ο Λόκι σήκωσε τα χέρια και ορκίστηκε να διορθώσει τη ζημιά που είχε προκαλέσει. Και γαι να το πετύχει, θα απευθυνόταν στους νάνους...

Ο Θωρ γνωρίζοντας ότι ο αλλοπρόσαλος Λόκι κρατούσε τους όρκους του, τού έδωσε τον απαιτούμενο χρόνο κι εκείνος έσπευσε στην χώρα των νάνων.

Ανάμεσα σε πολλούς άριστους τεχνίτες, ο Λόκι διάλεξε τους αδελφούς Ιβάλντι, που η φήμη τους ήταν τεράστια. Οι νάνοι τον άκουσαν με προσοχή, χαρούμενοι που τούς δίνονταν η ευκαιρία να δείξουν την τέχνη τους στους θεούς και καταπιάστηκαν αμέσως με την πρόκληση. Μετά από μία μόνον ώρα, τα νέα μαλλιά της Σιφ ήταν έτοιμα: ολόχρυσα, λεπτά ως ιστός αράχνης, μακριά και πυκνά, είχαν την δυνατότητα να μεγαλώνουν, όπως και τα αληθινά.

Ο Λόκι ετοιμάστηκε να τα πάρει και να φύγει, αλλά οι αδελφοί Ιβάλντι του είπαν να περιμένει. Σε χρόνο μηδέν σκάρωσαν ένα πολύ ωραίο ακόντιο και ένα μικρό καράβι. Το ακόντιο, που το ονόμασαν Γκούνγκνιρ, είχε την ικανότητα να τρυπά μέχρι και τις πιο χοντρές ασπίδες και θώρακες και να κόβει σε μικρά κομμάτια τα πιο αξιόπιστα σπαθιά. Το καράβι, που ονομάστηκε Σκιντμπλάντνιρ, μπορούσε, για όποια κατεύθυνση και αν έφευγε, να έχει πάντα ούριο άνεμο, μπορούσε να μεταβληθεί στο μεγαλύτερο καράβι του κόσμου, αλλά συγχρόνως να διπλωθεί με τέτοιο τρόπο, σαν να ήταν φτιαγμένο από ύφασμα, κι επομένως να δεθεί στην ζώνη κάποιου. Οι νάνοι τα έδωσαν κι αυτά στον Λόκι, λέγοντας να δώσει τα μαλλιά στον Θωρ, το ακόντιο στον όντιν και το καράβι στον Φρέϊρ.

Επιστρέφοντας, ο Λόκι, είδε σε μια σπηλιά δύο άλλους νάνους, τον Μπρόκ και τον Σίντρι και αποφάσισε αμέσως να τους κάνει μια φάρσα. Τους έδειξε τα μαλλιά, το ακόντιο και το καράβι, κοροϊδεύοντάς τους, ότι εκείνοι ήταν ανίκανοι να φτιάξουν τόσο όμορφα πράγματα.

Ο Σίντρι, έμπειρος και καλός τεχνίτης, παραδέχτηκε ότι ήταν πράγματι θαυμάσια, αλλά εκείνος θα μπορούσε να τα φτιάξει ωραιότερα. Ο Λόκι έδειχνε δυσπιστία, φθάνοντας στο σημείο να γίνει προσβλητικός και να του πει ότι η τέχνη του δεν άξιζε τίποτε! Και οι δύο νάνοι στοιχημάτισαν το ίδιο τους το κεφάλι, ότι μπορούσαν να τα φτιάξουν καλύτερα και ότι αν τα κατάφερναν, ο ίδιος ο Λόκι θα έχανε το δικό του κεφάλι.

Ο Σίντρι πήγε αμέσως στο εργαστήριό του, έβαλε στην εστία ένα κομμάτι χρυσάφι, φώναξε τον Μπρόκ να τον βοηθήσει, τού είπε να μη σταματήσει καθόλου να δουλεύει, ώστε να κερδίσουν το στοίχημα κι εκείνος βγήκε από το εργαστήριο.

Ο Λόκι δεν κάθισε ήσυχος να περιμένει. Μεταμορφώθηκε σε μύγα και ενοχλούσε τον Μπρόκ, πετώντας συνεχώς γύρω από το πρόσωπό του και τσιμπώντας τον. Εκείνος τίναζε το κεφάλι του, φώναζε από τις τσιμπιές, αλλά δεν εγκατέλειψε τη δουλειά του.

Λίγο αργότερα, ένα θεσπέσιο, ολόχρυσο  δαχτυλίδι σχηματίστηκε, τέτοιο που ο Λόκι δεν είχε δει ωραιότερο πουθενά. Το δαχτυλίδι ονομάστηκε Ντραουπνιρ και όποιος το φορούσε συνεχώς, κάθε ένατη μέρα που ερχόταν θα έκαναν μαγικά την εμφάνισή τους άλλα οκτώ παρόμοια δαχτυλίδια.

Ο Λόκι παραδέχτηκε την ομορφιά του, αλλά εξακολούθησε να επμένει ότι το ακοντιο και το καράβι ήταν καλύτερα. Χωρίς να τον κοιτάξει, χωρίς να του απαντήσει, ο Σίντρι πήρε ένα παλιό κομμάτι από δέρμα γουρουνιού και αφού έδωσε την ίδια εντολή στον αδελφό του, βγήκε πάλι από το εργαστήριο.

Ο Λόκι μεταμορφώθηκε πάλι σε μύγα, δαγκώνοντας τώρα τον Μπρόκ στο πρόσωπο, τον λαιμό και το μέτωπο. Ο νάνος ήταν έτοιμος να αφήσει τη δουλειά του και να επιτεθεί σ’ αυτή την ενοχλητική μύγα, όταν ο Σίντρι μπήκε μέσα και έβγαλε από την εστία ένα τεράστιο αγριογούρουνο με τρίχωμα από καθαρό χρυσάφι. Μετά, ενημέρωσε τον έκπληκτο Λόκι ότι το αγριογούρουνο Γκούλινμπουρστιρ ήταν ταχύτατο. Μπορούσε να μεταφέρει τον αναβάτη του σε γη και σε θάλασσα.

Ο Λόκι παραδέχτηκε ξανά την τελειότητα του αγριογούρουνου, αλλά... το ακόντιο εξακολουθούσε να είναι καλύτερο.

Αμίλητος ο Σίντρι έβαλε πάνω στην εστία μερικά κομμάτια σίδερο, άφησε τις ίδιες εντολές στον Μπρόκ και βγήκε έξω.  Ο Λόκι αυτή τη φορά φοβήθηκε μήπως έχανε τη ζωή του και μεταμορφώθηκε σε μια πολύ επικίνδυνη μύγα. Μπήκε με φόρα μέσα στο ένα μάτι του Μπρόκ και τον τσιμούσε πολύ δυνατά. Υποχρεωτικά, ο Μπρόκ, μην αντέχοντας τον πόνο, α΄φησε τη δουλειά του για να διώξει τη μύγα. Εκείνη τη στιγμή μπήκε ο Σίντρι, πλησίασε στην εστία και έβγαλε ένα βαρύ σιδερένιο σφυρί. Μετά, πήγε προς το μέρος του Λόκι, που είχε προλάβει να ξαναπάρει τη θεϊκή του μορφή και καθόταν ήσυχος, σαν να μη συνέβαινε τίποτε, και του έδειξε το σφυρό Μιόλνιρ, ένα σφυρί που τίποτε στον κόσμο δεν αντέχει το χτύπημά του, και αφού χτυπήσει τον στόχο του, επιστρέφει στα χέρια του κατόχου του.

Ποιό από τα δημιουργήματα των αδελφών Ιβάλντι μπορούσε να συγκριθεί μαζί του;

Ο Λόκι, θέλοντας να κερδίσει χρόνο, πρότεινε να πάνε στους θεούς και να αποφσίσουν εκείνοι. Εκείνοι δέχτηκαν και πήγαν στην πηγή Ούρντ, εκεί όπου οι θεοί έλυναν τις διαφορές τους. Εκεί, βρήκαν να κάθονται ο Όντιν, ο Φρέϊρ και ο Θωρ.

Ο Λόκι έδωσε στον Όντιν το ακόντιο, στον Φρέϊρ το καράβι και στον Θώρ τα χρυσά μαλλιά και ο Σίντρι με τη σειρά του έδωσε το δαχτυλίδι στον Όντιν, το αγριογούρουνο στον Φρέϊρ και το σφυρί στον Θωρ.

Οι θεοί συσκέφθηκαν πολλές ώρες μέχρι να αποφασίσουν ότι το σφυρί Μιόλνιρ ήταν το καλύτερο όπλο εναντίον των γιγάντων, και επομένως, το ωραιότερο δημιούργημα των νάνων. Ο Σίντρι, απόλυτα ικανοποιημένος, ζήτησε το κεφάλι του Λόκι, αλλά εκείνος ο πανούργος, έβαλε σαν αστραπή τα φτερωτά του παπούτσια και πέταξε στον ουρανό, ίδιος με τον άνεμο.

Ο Σίντρι φώναζε ότι αδικήθηκε και ο Θωρ πέταξε αμέσως στον ουρανό, έπιασε τον Λόκι και τον έφερε μπροστά στον νάνο. Ο Σίντρι ετοιμάστηκε να τον αποκεφαλίσει, όταν ο Λόκι φώναξε. Για να του πάρει το κεφάλι, έπρεπε να του κόψει τον λαιμό. Ναι, αλλά δεν είχε κανένα δικαίωμα να αγγίξει τον λαιμό...

Το τέχνασμα πέτυχε και οι νάνοι γύρισαν πίσω στη χώρα τους, αφήνοντας τα δώρα τους στους θεούς.

ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΗΣ ΦΑΤΙΜΑ
Της Δήμητρας Παπαναστασοπούλου

Πρόκειται για ένα θαύμα που συνέβη στην Πορτογαλία στις αρχές του 20^ου αιώνα και το οποίο αναβιώνει στις μέρες μας με την έκδοση ενός βιβλίου και ήταν θέμα συζήτησης σε φιλικό μου κύκλο. Σκέφθηκα, λοιπόν, να το ψάξω λιγάκι και να σας το παρουσιάσω.

Ας δούμε τι έγινε.

Ο τόπος όπου έγινε το θαύμα είναι μια μικρή πόλη της κεντρικής Πορτογαλίας, η Φάτιμα. Το αραβικό της όνομα προέρχεται από την ομώνυμη μουσουλμάνα πριγκίπισσα, η οποία έγινε χριστιανή, πήρε το όνομα Οριάνα και παντρεύτηκε τον κόμη της περιοχής το 1158.

Στις 13 Μαϊου 1917, τρία βοσκόπουλα (Λουσία Ντος Σάντος, ετών 10, ο Φρανσίσκο Μάρτο, ετών 9 και η Ζασίντα Μάρτο ετών 7) είδαν ένα όραμα λίγο έξω από το χωριό Φάτιμα. Παρουσιάστηκε μπροστά τους η Παναγία, τυλιγμένη μέσα σ’ ένα σύννεφο φωτός και λάμψης, προέτρεψε τα παιδιά να προβούν σε μετάνοιες και πράξεις αυτοτιμωρίας για τη σωτηρία των αμαρτωλών, ανακοίνωσε τρείς προφητείες και δήλωσε ότι θα εμφανιζόταν ξανά κάθε μήνα, την ίδια μέρα, στο ίδιο σημείο έως τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς.

Τα παιδιά διέδωσαν την παρουσία της Παναγίας και ο κόσμος που συγκεντρωνόταν σ’ εκείνο το σημείο κάθε 13 του μηνός όλο και αύξαινε. Οι άνθρωποι, κάθε φορά, έβλεπαν ένα μικρό σύννεφο να περιβάλλει τα τρία παιδιά, ενώ το φως του ήλιου μειωνόταν σημαντικά και η θερμοκρασία έπεφτε. Μόνον τα τρία παιδιά είχαν την ικανότητα να βλέπουν την Παναγία.

Ο δήμαρχος της πόλης, Αρτούρ Σάντος, αποφάσισε να συλλάβει τα παιδιά στις 13 Αυγούστου και προσπάθησε να τους αποσπάσει το μυστικό που έκρυβαν βασανίζοντάς τα.

Τα παιδιά άντεξαν και μαζί με τους υπόλοιπους φυλακισμένους, άρχισαν να τραγουδούν υμνώντας την Θεοτόκο. Εκείνη εμφανίστηκε μπροστά τους και είπε ότι στις 13 Οκτωβρίου, στην τελευταία της εμφάνιση, δηλαδή, θα γινόταν ένα μεγάλο θαύμα για να πιστέψουν ακόμη και οι άπιστοι.

Εβδομήνατα χιλιάδες άνθρωποι μαζεύτηκαν στη Φάτιμα στις 13 Οκτωβρίου, μαζί και πολλοί δημοσιογράφοι και φωτορεπόρτερς. Ήταν μια βαριά συννεφιασμένη μέρα και έβρεχε καταρρακτωδώς. Το έδαφος κάτω από τα πόδια τους μετατρεπόταν σιγά σιγά σε τέλμα.

Στις 12 το μεσημέρι ακούστηκε η φωνή της Λουσία να λέει: «Μια αστραπή! Κοιτάξτε τον ουρανό!»

Η βροχή σταμάτησε απότομα, τα σύννεφα διασκορπίστηκαν με μεγάλη ταχύτητα κι ένας λαμπερότατος ήλιος παρουσιάστηκε. Ένας ήλιος που περιστρεφόταν ταχύτατα, σαν να χόρευε, φωτίζοντας τον ουρανό με τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Ο κόσμος και η γύρω του φύση γέμισαν με κίτρινο, πράσινο, κόκκινο και μπλέ φως, διαδοχικά. Ο ήλιος ακινητοποιήθηκε για λίγες στιγμές και μετά ακολούθησαν κι άλλες περιστροφές κι άλλα εξαίσια χρώματα. Ο ήλιος έμεινε άλλη μια φορά ακίνητος κι όταν άρχισε να περιστρέφεται για τρίτη φορά, τα χρώματα και το φως άφησαν άφωνο το πλήθος, που δεν έβρισκε λόγια να περιγράψει όσα βίωνε. Ύστερα, δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι ο ήλιος «έπεφτε» κάνοντας τεράστια ζίγκ-ζάγκ και τρομάζοντας τους πάντες.

Η γαλήνη στη φύση επέστρεψε. Οι εφημερίδες όλης της χώρας γέμισαν με άρθρα για το αξιοθαύμαστο και πρωτοφανέρωτο γεγονός.

Τα τρία παιδιά είπαν ότι εκείνη την ημέρα εμφανίστηκαν μπροστά τους, εκτός από την Παναγία, ο Ιησούς και ο Ιωσήφ.

Πέρασαν χρόνια και ο βενεδικτίνος ιστορικός Στάνλεϋ Γιάκι έδωσε μια εξήγηση για το φαινόμενο.

Είπε ότι μπορούσε κάλλιστα να ήταν μια ψευδαίσθηση που την προκάλεσε η ατμοσφαιρική αναστροφή, όμως η αποκάλυψη αυτής της ψευδαίσθησης από την Παναγία στα παιδιά, σύμφωνα με την επίσημη γνώμη της Καθολικής Εκκλησίας, ήταν ένα θαύμα. Ένα θαύμα που συνέβη σε μια περίοδο που οι μασόνοι της Πορτογαλίας προσπαθούσαν να περιορίσουν την εξουσία της Εκκλησίας. Πολλοί αντικληρικαλιστές θεώρησαν το θαύμα της Φάτιμα, όπως έμεινε γνωστό, ως προσπάθεια της Καθολικής Εκκλησίας να ανακτήσει τη χαμένη της δύναμη, με τον δικτάτορα Σαλαζάρ να ενθαρρύνει το προσκύνημα στη Φάτιμα, ώστε να γιγαντωθεί και να φτάσει στο σημείο να χαρακτηρίζει την εθνική ταυτότητα της Πορτογαλίας.

Καλά σφραγισμένο μυστικό παρέμειναν οι τρείς προφητείες. Τα παιδιά κράτησαν σφαλιστά τα στόματά τους. Ο Φρανσίσκο πέθανε δύο χρόνια αργότερα, θύμα της ισπανικής γρίππης και η Ζασίντα τον ακολούθησε το 1920. Το μόνο παιδί που επέζησε ήταν η Λουσία, η οποία έγινε μοναχή και πέθανε το 2005, σε ηλικία 97 ετών. Αρκετά χρόνια πριν τον θάνατό της αποκάλυψε στο Βατικανό τις προφητείες.

Η πρώτη προφητεία ήταν μια φρικιαστική περιγραφή της κόλασης, ενώ η δεύτερη προέβλεπε το τέλος του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου και τον χρόνο έναρξης του Β΄.

Η τρίτη, ωστόσο, εξακολουθεί να παραμένει ένα μυστήριο. Το Βατικανό δεν την παρουσίαζε μέχρι το Πάσχα του 2000, αλλά ακόμη κι έτσι, ο διφορούμενος χαρακτήρας της προκάλεσε διάφορες ερμηνείες.

Η θέση του Βατικανού ήταν ότι αφορούσε την απόπειρα δολοφονίας του Πάπα Ιωάννη Παύλου Β΄το 1981(13 Μαϊου), στην πλατεία του Αγίου Πέτρου, ενώ δεν ήταν λίγοι όσοι υποστήριξαν ότι η προφητεία μιλούσε για το τέλος του κόσμου και πώς θα συντελεστεί.

Ο πάπας Ιωάννης Παύλος Β΄επισκέφθηκε το προσκύνημα της Φάτιμα την επόμενη χρονιά, γινόμενος στόχος μιας ακόμη απόπειρας δολοφονίας.

Ήταν ο σημερινός πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄, τότε καρδινάλιος Ράτζινγκερ, που διέταξε να σφραγιστεί ο τάφος της Λουσία για να ξεκινήσουν οι διαδικασίες αγιοποίησής της. Τα δύο μικρότερα παιδιά ανακηρύχθηκαν όσιοι από τον πάπα Ιωάννη Παύλο Β΄το 1989.

Σήμερα συρρέουν στη Φάτιμα εκατομμύρια πιστοί για να προσκυνήσουν το σημείο όπου εμφανίστηκε η Παναγία.