ΒΙΡΤΖΙΝΙΑ ΓΟΥΛΦ (1882- 1941)

Μια ασθενική, ανθεκτική φιγούρα

Της Δήμητρας Παπαναστασοπούλου

Ένα αφιέρωμα στην Βιρτζίνια Γούλφ, την γυναίκα συγγραφέα που το όνομά της φιγουράρει δίπλα στα γιγαντιαία των Προύστ και Τζόϋς (οι τρεις τους, γράφει ο Άρης Μπερλής είναι οι μεγάλοι καινοτόμοι, αυτοί που άνοιξαν νέους δρόμους στο ευρωπαϊκό μυθιστόρημα των αρχών του 20ού αιώνα), δεν μπορεί να είναι σύντομο, ακόμη κι αν δεν γίνει αναφορά σε πολλά γεγονότα της απόλυτα ταραγμένης ζωής της. Γι’ αυτό, συγχωρήστε το μεγάλο μου άρθρο, αν και σας βεβαιώ ότι θα αναφερθώ μόνο στα σπουδιαότερα.

Η Αντελίν Βιρτζίνια Στήβεν γεννήθηκε στο παγωμένο Λονδίνο τον Ιανουάριο του 1882. Οι γονείς της, Σερ Λέσλι Στήβεν και Τζούλια Πρίνσεπ Τζάκσον Ντακγουωρθ είχαν παιδιά και από τους προηγούμενους γάμους τους. Ο Σερ Λέσλι, αριστοκράτης από οικογένεια με παράδοση στα γράμματα, ήταν εκδότης του λογοτεχνικού περιοδικού Κόρνχιλ και συντάκτης του Λεξικού Εθνικής Βιογραφίας. Ωστόσο, επρόκειτο για μια οικογένεια με βεβαρυμένο παρελθόν στις ψυχικές διαταραχές, ιδιαίτερα στη σχιζοφρένεια και τη βαριά κατάθλιψη.

Η Βιρτζίνια, ένα χαρούμενο και γελαστό κοριτσάκι, γρήγορα μετατράπηκε σε μια νευρική κοπελίτσα, κατακλυσμένη από φόβους και αδυναμία να βρίσκεται σε θορυβώδη χώρο. Ακόμη και στις οικογενειακές διακοπές τα φοβικά συναισθήματα εξακολουθούσαν και μια απεγνωσμένη λύπη που θέριευε, την έκανε να αισθάνεται δυστυχής και απομονωμένη από όλους.

Η κακοποίηση που δέχτηκε από τους δύο αδελφούς της, αρχής γενομένης στην τρυφερή ηλικία των έξι ετών, χειροτέρεψε τα πράγματα και η ανορεξία εισέβαλε στη ζωή της.

Παρ’ όλα αυτά, ο πατέρας της  ασχολήθηκε προσωπικά με τη μόρφωσή της στα πρώτα χρόνια, μέχρι να φοιτήσει στο γυναικείο παράρτηα του Κίγκ’ς Κόλλετζ για να μάθει ιστορία, αρχαία ελληνικά και λατινικά.

Ο ξαφνικός θάνατος της μητέρας της στα 13 της χρόνια γίνεται αφορμή για την πρώτη της νευρική κατάρρευση. Δύο χρόνια αργότερα θα πεθάνει η ετεροθαλής αδελφή της Στέλλα(1897), ενώ  ο θάνατος του πατέρα της το 1904 θ προκαλέσει όχι μόνο τη δεύτερη νευρική κρίση, αλλά και την πρώτη απόπειρα αυτοκτονίας της, πηδώντας από ένα παράθυρο του σπιτιού τους.

Η νεαρή Βιρτζίνια ζούσε περισσότερο στο σκοτάδι παρά στο φως, κι όμως, η λογοτεχνική της δυνατότητα και έκφραση βρήκε τον τρόπο να τη σώσει από τον κόσμο των ημικρανιών, των αϋπνιών και της ανορεξίας- έκανε το θαύμα της μπορούμε να πούμε.

Ένα μεγάλο ταξίδι με τα αδέλφια της το 1906 στην Κωνσταντινούπολη, την Αθήνα και την Εύβοια, θα καταλήξει τραγικά, καθώς ο αδελφός της Τόμπυ πεθαίνει στον γυρισμό από τυφοειδή πυρετό.

Το βαθύ της ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία- ίσως ενστικτωδώς να την ωθούσε στη ζωή- την έσπρωξε να σχετιστεί με μια πρωτοεμφανιζόμενη τότε (περίπου 1907)ομάδα λογίων φοιτητών, την γνωστή ως Ομάδα Μπλούμσμπερι. Ανάμεσα σ’ αυτούς θα γνωρίσει και τον μέλλοντα σύζυγο της- τον φύλακα άγγελο της ζωής της- τον Λέοναρντ Γούλφ, τον άνθρωπο που θα την στηρίζει ως το τέλος της ζωής της, εκείνον που την έπεισε να γράψει. Παντρεύονται το 1912 και φεύγουν για τη Γαλλία, την Ιταλία και την Ισπανία, σε ένα παρατεταμένο ταξίδι μέλιτος. Ένα ταξίδι πλατωνικών νεονύμφων, αφού η Βιρτζίνια αδυνατεί να έχει μια φυσιολογική ερωτική ζωή.

Μόλις ένα χρόνο αργότερα, η Βιρτζίνια θα καταρρεύσει και παίρνοντας Βερονάλ, θα κάνει την δεύτερη απόπειρα αυτοκτονίας. Η κρίση θα κρατήσει δύο ολόκληρα χρόνια, κατά τα οποία ο Λέοναρντ θα είναι πάντα φρουρός και προστάτης. Η Βιρτζίνια θα κινδυνέψει σοβαρά, αφού θα ζυγίζει μόνον 28 κιλά ...

Έτσι, όταν όλα αυτά περνούν, το ζεύγος Γούλφ αποφασίζει να μετακομίσει από το θορυβώδες Λονδίνο στο ήσυχο Ρίτσμοντ, όπου ανοίγουν ένα δικό τους τυπογραφείο, ελπίζοντας στη θετική του επίδραση.  Και η Βιρτζίνια αρχίζει δειλά, αλλά σταθερά να γράφει, ενώ παράλληλα ο εκδοτικός τους οίκος μεγαλώνει και εκδίδει- εκτός από τα βιβλία της Βιρτζίνια- μεγάλους και σημαντικούς συγγραφείς.

Το 1922 γνωρίζει σε φιλικό δείπνο την κόρη του βαρώνου Σάκβιλ, την Βίτα. Είναι μια καθοριστική γνωριμία που θα εξελιχθεί σε ερωτικό πάθος μετά από τρία χρόνια φιλίας, με την Βιρτζίνια να το ανακαλύπτει για πρώτη φορά. Δεν θα κρατήσει πολύ και ο χωρισμός θα ρίξει την ευαίσθητη Βιρτζίνια σε κατάθλιψη. Το πολύ γνωστό βιβλίο της «Ορλάντο» γράφηκε πάνω σ’ αυτή τη σχέση.

Η εύθραυστη, σχετικά ήρεμη ζωή της, διαταράσσεται ξανά με την έναρξη του Β΄Π.Π. Σε βομβαρδισμό του Λονδίνου καταστρέφεται το σπίτι και ο εκδοτικός οίκος τους. Ο φόβος καταλύει το πνεύμα της Βιρτζίνιας. Η πιθανότητα να καταληφθεί η Αγγλία από τους Γερμανούς την γεμίζει αγωνία, αφού, σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, θα κινδυνέψει η ζωή του Λέοναρντ(είναι Εβραίος). Αυτές οι ψυχολογικές πιέσεις την αδυνατίζουν και την καταβάλλουν όλο και περισσότερο. Τον χειμώνα του 1941, στα 59 της χρόνια, παθαίνει άλλη μία –μοιραία αυτή τη φορά- νευρική κατάρρευση. Η κατάθλιψη, η ανορεξία, οι παραισθήσεις επιστρέφουν δυνατότερες από ποτέ.

Στις 28 Μαρτίου 1941 η Βιρτζίνια βγήκε από το σπίτι, αφήνοντας δύο σημειώματα:ένα για την αδελφή της και ένα για τον σύζυγό της. Αν και ήταν σαφής- πήγαινε να αυτοκτονήσει- ήταν αγνοούμενη επί τρεις εβδομάδες. Τότε βρέθηκαν το καπέλο και το μπαστούνι της σε μια όχθη του Ούζ.

Τρία μικρά παιδιά θ ανακαλύψουν τυχαία το πτώμα της στις 19 Απριλίου. Οι πέτρες που είχε γεμίσει τις τσέπες των ρούχων της την διευκόλυναν και μετά, οι περισσότερες, γλίστρησαν και έπεσαν στα θολά νερά του ποταμού. Κάποιες λίγες, παρέμειναν ως αυτόπτεις μάρτυρες, σιωπηλοί για πάντα.

«Κάθε μυστικό της ψυχής του συγγραφέα, κάθε εμπειρία της ζωής του, κάθε ποιότητα του μυαλού του είναι γραμμένα κατά μεγάλο βαθμό στο έργο του»

ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ- ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΔΗΛΙΓΙΑΝΝΗΣ

Βίοι παράλληλοι και συγκρουόμενοι

Της Δήμητρας Παπαναστασοπούλου

Ο λόγος για τους αιώνιους αντίπαλους, τους τόσο φανατικούς ώστε τα ονόματά τους έμειναν να συμβολίζουν την αντιπαράθεση. Όχι, δεν ήταν αντίπαλοι μόνο στη Βουλή, δεν κατηγορούσε ο ένας τον άλλο για πολιτικούς και μόνο λόγους. Θυσίασαν και τη φιλία που είχαν πριν ασχοληθούν με την πολιτική και βρεθούν σε αντίπαλα στρατόπεδα. Ήταν ορκισμένοι εχθροί.

Ο Χαρίλαος Τρικούπης (1832- ) ήταν το τέταρτο παιδί του Σπυρίδωνα και της Αλεξάνδρας, βαφτισμένος από τον Ανδρέα Μιαούλη, ο οποίος ήταν φίλος του πατέρα του, μεγαλωμένος μέσα σε πολιτικό και συνάμα αρχοντικό σπίτι.

Ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης (1823-1905) προερχόταν από οικογένεια προυχόντων της Γορτυνίας, διακεκριμένους κατά την Επανάσταση του Γένους. Το επίθετό του ήταν Δεληγιάννης, αλλά το άλλαξε σε Δηλιγιάννης (ο μόνος στην οικογένεια που προέβη σ’ αυτή την αλλαγή). Ο λόγος ήταν, μάλλον η ετυμολογία του ονόματος: ντελή(δελή) στα τουρκικά σημαίνει τρελός, ενώ ντιλί(δηλι) σημαίνει φλύαρος          ( σύμφωνα με τον ίδιο τον Δηλιγιάννη, βέβαια, εύγλωττος).

Φύσει συντηρητικός ο Δηλιγιάννης, ήταν εναντίον κάθε καινοτομίας και μεταρρύθμισης. Δημαγωγός και ρουσφετολόγος, πολιτεύτηκε με μικροπολιτικό τρόπο  και, σε αντίθεση με τον Τρικούπη, χωρίς οράματα και φιλοδοξίες για τη χώρα.

Το κόμμα του ήταν κατά βάση αντιτρικουπικό και το πρόγραμμά του- όπως έλεγε ο ίδιος- «ακριβώς αντίθετον εκείνου του κυρίου Τρικούπη». Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή και την κατάργηση του εκσυγχρονιστικού προγράμματος του Τρικούπη, κάθε φορά που τον διαδεχόταν στην πρωθυπουργία.

Αν ο Τρικούπης θεωρήθηκε μεγάλος δημιουργός, ο Δηλιγιάννης έμεινε γνωστός ως πνεύμα καταστροφής άνευ δημιουργικότητας.

Πέρασαν και οι δύο από το Υπουργείο Εξωτερικών και συμμετείχαν στην Οικουμενική Κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Κανάρη(1877). Όμως, ενώ ο Τρικούπης έγινε για πρώτη φορά Πρωθυπουργός στα 43 του χρόνια, ο Δηλιγιάννης περίμενε ως τα 60 του.

Έχοντας και οι δύο ηγετικές φιλοδοξίες, βρέθηκαν σε αντίπαλα κόμματα, διαλύοντας την φιλία τους και γινόμενοι απόλυτα ανταγωνιστικοί, σε ίδιους εναλλασσόμενους ρόλους Πρωθυπουργού και Προέδρου Αξιωματικής Αντιπολίτευσης από το 1883 έως το 1896- η χαρά των σατιρικών εφημερίδων της εποχής.

Δύο διαφορετικοί χαρακτήρες: Ο Τρικούπης σοβαρός, ψυχρός και απόμακρος. Ο Δηλιγιάννης φιλικός και εγκάρδιος, θυμόταν τα ονόματα, όχι μόνο των ψηφοφόρων, αλλά και των μελών των οικογενειών τους. Ο Τρικούπης επέλεγε τους συνεργάτες του με προσοχή, ο Δηλιγιάννης με όποιον τύχαινε στο διάβα του. Πολέμιος του ρουσφετιού ο Τρικούπης, υπεύθυνος για τους διορισμούς στο δημόσιο των πολλών φίλων του ο Δηλιγιάννης. Πάντα ντυμένος με προσοχή ο Τρικούπης, όπως νά’ναι ο Δηλιγιάννης, έφτασε στο σημείο να δέχεται ξένους επισήμους φορώντας ρόμπα.

Σταθερός στις απόψεις του ο Τρικούπης και στα οράματά του για την Ελλάδα, τη στιγμή που ο Δηλιγιάννης άλλαζε γνώμη τουλάχιστον τρεις φορές την ημέρα...

Κοινά σημεία τους η αποχή από τον γάμο, η απόλυτη ενασχόληση με τα κοινά, ο συγκεντρωτισμός τους ( ο Τρικούπης για να ελέγχει τα πάντα, ο Δηλιγιάννης επειδή θεωρούσε εαυτόν καλύτερον από όλους) και οι σκύλοι τους (ο Τρικούπης ονόμαζε τον δικό του Λώφ και ο Δηλιγιάννης Ζαφείρω).   

Τελικά, ο Δηλιγιάννης δεν άφησε πίσω του κανένα θετικό έργο. Αντίθετα, ο Χαρίλαος Τρικούπης μας κληροδότησε μια σειρά δημοσίων έργων, με σημαντικότερο το σιδηροδρομικό δίκτυο και συνέβαλε στην παγίωση του κοινοβουλευτισμού. Σήμερα θεωρείται ένας από τους σπουδαίους πολιτικούς της χώρας μας.

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Εμπόριο και επαφές- Πηγές και θάλασσα

Της Dimitra Papanastasopoulou

Η Ελλάδα μας δεν είναι πλούσια σε ορυκτές πηγές.  Η γεωργία σε πολλές περιοχές είναι απλά οριακή, τα κοιτάσματα μεταλλευμάτων είναι περιορισμένα και υπάρχουν λίγα ακόμη πολύτιμα ακατέργαστα υλικά.  Η γεωγραφία της τη χωρίζει σε μικρές μονάδες  εύφορης γης, χωρισμένες κι αυτές από απότομα και καοκτράχαλα βουνά. Όποια μικρή απόσταση δια ξηράς αποτελούσε ένα μεγάλο, πολλές φορές δύσκολο και επικίνδυνο,  ταξίδι  μέχρι την εποχή της έλευσης του σιδηροδρόμου  και της ανάπτυξης του οδικού δικτύου.

Ο πλούτος και τα επιτεύγματα των Ελλήνων κατά την Μυκηναϊκή και την Κλασική Περίοδο είναι σχεδόν αδιανόητα:  αν δεν είχαν συμβεί, θα ήταν εξαιρετικά δύσκολο να τα φανταστεί κανείς. Ωστόσο, υπάρχουν δύο στοιχεία  που οι κάτοικοι αυτής της δυσοίωνης γης κατάφεραν να τιθασσέψουν προς όφελός τους.

Το ένα είναι η θάλασσα.

Η ακτογραμμή είναι τόσο μεγάλη, ώστε είναι ελάχιστα τα μέρη της Ελλάδας που βρίσκονται μακριά από λιμάνια και προστατευμένες αμμουδιές. Τα πολλά νησιά του Αιγαίου προσφέρονταν ως σκαλοπάτια  για την μετακίνηση  από τη μια περιοχή ως την επόμενη.

Μόλις κατασκευάστηκαν πλοία ικανά να πλεύσουν στη θάλασσα- αυτό συνέβη πολύ πριν την Μυκηναϊκή Περίοδο- έπαψε να αποτελεί τροχοπέδη στις επαφές μια μεγάλη απόσταση ή ένα βαρύ φορτίο.

Το δεύτερο στοιχείο είναι ανθρώπινο.

Μια γηγενής επινοητικότητα και περιέργεια, καταγεγραμμένη κατά την Κλασική Περίοδο, που, κρίνοντας από το εύρος των εμπορικών επαφών, χρησιμοποιήθηκε απόλυτα από τους Μυκηναίους.

Η εκμετάλλευση των παραπάνω δύο στοιχείων επέτρεψε στους Μυκηναίους – όπως και στους Μινωίτες- να συμμετέχουν σε ένα δίκτυο ναυτκού εμπορίου, από καιρό θεμελιωμένο κατά μήκος των ακτών της ανατολικής Μεσογείου, ανάμεσα στην είσοδο του Νείλου, τις ακτές του σημερινού Ισραήλ, του Λιβάνου, της Συρίας, της Κύπρου και των νοτίων ακτών της Ανατολίας- πατρίδας των Χετταίων κατά την Ύστερη Εποχή του Χαλκού.

Από εδώ οι έμποροι διαφορετικών εθνικοτήτων, που είναι καταγεγραμμένοι στα αρχεία εκείνων των εθνών της Εγγύς Ανατολής, παρείχαν χερσαία σύνδεση με πιο μακρινά μέρη- για παράδειγμα, την Άνω Αίγυπτο ή την Μεσοποταμία.

Το ίδιο ναυτκό εμπόριο επέτρεψε στους Μυκηναίους να απλωθούν ακόμη περισσότερο για να εξερευνήσουν τις πηγές της κεντρικής Μεσογείου μέχρι την Σαρδηνία και ακόμη, μέχρι την κορυφή της Αδριατικής θάλασσας.

Η μυκηναϊκή κεραμοποιία λειτουργεί ως σημείο αναφοράς για το εύρος αυτού του εμπορίου, ενός εύρους που ανακλά απευθείας την ευημερία του μυκηναϊκού πολιτισμού.     

ΤΟ ΠΑΛΑΤΙ ΤΟΥ ΔΟΓΗ ΣΤΗΝ ΒΕΝΕΤΙΑ

Της Dimitra Papanastasopoulou

Αυτή την εβδομάδα ταξιδεύουμε ως τη Βενετία και κάνουμε μια μικρή στάση στο Palazzo Ducale,το θαύμα της αρχιτεκτονικής που δεσπόζει στην είσοδο του Μεγάλου Καναλιού. Η εκπληκτική του πρόσοψη από ροζ μάρμαρο Βενετίας και λευκούς λίθους, «κεντημένη» με γοτθικά παράθυρα και λεπτές κιονοστοιχίες από μάρμαρο Ίστριας, χρονολογείται από τον 14^ο αιώνα.

Ένα απίστευτο σύμπλεγμα από αυλές και διαδρόμους εσωτερικά, μεγαλοπρεπείς αίθουσες συμβουλίων και κρυφά δωμάτια. Εκεί ζούσε ο Δόγης, εκεί βρισκόταν η έδρα της κυβερνητικής δύναμης.

Ο πλούτος των υλικών, οι σπάνιοι πίνακες μεγάλων ζωγράφων, τα επιχρυσωμένα ζωγραφισμένα ταβάνια, τραβούν σαν μαγνήτες τα βλέμματα των επισκεπτών και χαράσσονται για πάντα στη μνήμη τους.

ΤΟ ΚΟΥΡΤΑΛΙΩΤΙΚΟ ΦΑΡΑΓΓΙ
(Νομός Ρεθύμνου)
Της Δήμητρας Παπαναστασοπούλου

Στο νέο μου βιβλίο- θα κυκλοφορήσει τούτη την άνοιξη- οι ήρωες κινούνται ανάμεσα στο Αμάρι και στην πόλη του Ρεθύμνου. Ταξιδεύουν ως τη Βενετία, κάνοντας μια στάση στην Κέρκυρα, ενώ υπάρχουν και κάποιες αναφορές στο νομό Ηρακλείου.

Θέλω να ταξιδέψετε μαζί τους, να δείτε κι εσείς τη φύση που είδαν τα δικά τους μάτια, αν και έζησαν πέντε αιώνες νωρίτερα. Γι’ αυτό, θα αναρτώ φωτογραφίες και θα σας δίνω λίγες πληροφορίες για τους τόπους αυτούς.

Κάνω αρχή με την Κρήτη μας και το άγριο, υπέροχο Κουρταλιώτικο φαράγγι.

Οι τεράστιες βραχώδεις πλαγιές του φτάνουν τα εξακόσια μέτρα ύψος, είναι γεμάτες ανοίγματα και σπηλιές, όπου κατοικούν περήφανοι αετοί. Όταν φυσά πολύ, ο άνεμος σφυρίζει καθώς περνά ανάμεσα από τα κοιλώματα των βράχων και ο ήχος μοιάζει με κρόταλα(κούρταλα) που χτυπούν.

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Τεχνική τοιχογραφιών, χέρια και καλλτέχνες

Της Dimitra Papanastasopoulou

Συνήθως οι τοιχογραφίες δημιουργούνται πάνω σε μια επιφάνεια, ένα υπόστρωμα λεπτού στρώματος λευκού ασβεστοκονιάματος που βρίσκεται πάνω σ’ ένα χοντρότερο, πιο τραχύ ενισχυτικό στρώμα.

Ενώ το μεγαλύτερο μέρος της ζωγραφικής γινόταν πάνω σε φρέσκο, υγρό ασβεστοκονίαμα και διατηρείται καλά, ορισμένες λεπτομέρειες προστέθηκαν αργότερα, όταν το ασβεστοκονίαμα είχε στεγνώσει και, κατά συνέπεια, έχουν σβήσει τελείως  ή είναι εξαιρετικά αμυδρές.

Περιστασιακά, το σχέδιο σε απόχρωση κίτρινης ώχρας διακρίνεται κάτω από την τελειωμένη ζωγραφική ή τα αποτυπώματα των γραμμών περιγράμματος διατηρούνται στο ασβεστοκονίαμα. Κανένα ίχνος από συνδετικά υλικά οργανικής φύσης, όπως το ασπράδι του αυγού που χρησιμοποιείται στην τέμπερα, δεν έχει εντοπιστεί μετά τη σχετική ανάλυση.

Μια κλασική μυκηναϊκή παλέτα αποτελείται από μια ευρεία γκάμα χρωμάτων γαιώδους σύστασης τα οποία προέρχονται από φυσικά ορυκτά. Η ώχρα και ο αιματίτης –ορισμένες φορές σε ακατέργαστη και άλλες φορές σε καμένη κατάσταση- χρησιμοποιούνταν για όλες τις αποχρώσεις από το κόκκινο στο κίτρινο, ο άνθρακας για το μαύρο και ο ασβέστης  ή ο άργιλος για το λευκό, όπου το φόντο δεν επαρκούσε.

Σπάνια, δημιουργούνταν εντυπωσιακές λεπτομέρειες με το «κόψιμο» του χρώματος πάνω στο υπόστρωμα ασβεστοκονιάματος. Στη φύση υπάρχει ένα ορυκτό μπλέ, αλλά οι Μυκηναίοι προτιμούσαν το αιγυπτιακό μπλέ, μια σύνθεση από οξείδιο του χαλκού που κατασκευαζόταν ειδικά γι’ αυτή τη χρήση. Στη λάρνακα της Αγίας Τριάδος είχε χρησιμοποιηθεί κονιορτοποιημένο λάπις λάζουλι.

Το πράσινο το έπαιρναν είτε από ανάμιξη μπλέ με ώχρα είτε κονιορτοποιώντας μαλαχίτη. Άλλες αποχρώσεις που χρειάζονταν τις αποκτούσαν μέσω ανάμιξης.

Δεν έχουν αναγνωριστεί ακόμη τα «χέρια» κάποιου συγκεκριμένου καλλιτέχνη, αλλά είναι προφανές – και μόνον από το Ακρωτήρι της Θήρας- ότι πολλά διαφορετικά «χέρια» συνέβαλλαν στο συνολικό έργο.

Οι καλλιτέχνες της περιοχής του Αιγαίου ήταν γενικά ικανοί και ορισμένοι από αυτούς υπήρξαν μοναδικοί. Όλοι τους μοιράζονταν ένα παρόμοιο σύνολο προτύπων, όπως το κόκκινο χρώμα του δέρματος για τους άνδρες και το λευκό για τις γυναίκες, το κίτρινο για τα λιοντάρια , το λευκό για τις σφίγγες, και το μπλέ για τις μαϊμούδες.

Τα μάτια απεικονίζονταν μετωπικά στην κατατομή ενός προσώπου, στις ώριμες γυναίκες εμφανιζόταν το διπλοσάγονο και τα ξυρισμένα κεφάλια ήταν μπλέ.

Μερικές φορές επιχειρούσαν μια στάση τριών τετάρτων, όπως στην Πύλο και στη Θήρα, αλλά η προσπάθεια δεν είχε πάντοτε επιτυχία. Πάντως, ακόμη και σ’ αυτές τις περιπτώσεις το κεφάλι εξακολουθούσε να απεικονίζεται στο προφίλ του. Συχνά υποδηλωνόταν μια αίσθηση βάθους με φιγούρες ή αντικείμενα  που αλληλοκαλύπτονταν. Περιστασιακά είναι πιθανόν να φανεί το σημείο όπου ένα έργο είχε δουλευτεί ξανά, όπως για παράδειγμα η σκηνή των ταυροκαθαψίων από την Τίρυνθα, όπου μπορούν να εντοπιστούν τρεις ουρές.  

ΜΥΚΗΝΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Τοιχογραφίες

Της Dimitra Papanastasopoulou

Νέος χρόνος, νέα – και μάλιστα πολύ ενδιαφέρουσα- ενότητα στο μεγάλο μας θέμα του Μυκηναϊκού πολιτισμού.

Το εσωτερικό των μυκηναϊκών κτιρίων ήταν ιδιαίτερα ποικιλόχρωμο. Οι τοίχοι, τα ταβάνια, οι κίονες, οι εστίες, ακόμη και τα δάπεδα ήταν ζωγραφισμένα με γεωμετρικά θέματα ή αντιπροσωπευτικές σκηνές.

Αυτά μας δίνουν μια ιδέα σχετικά με το πώς ήθελαν οι Μυκηναίοι να «φτιάχνουν» τα σπίτια τους.  Από όσα έχουν έρθει μέχρι τώρα στο φως, η πιο περίτεχνη διακόσμηση βρίσκεται στα ανάκτορα και στις μεγαλύτερες οικίες.Ωστόσο, αφού οι αργιλώδεις πλίνθοι που χρησιμοποιούνταν σχεδόν σε όλα τα κτίσματα απαιτούσαν προστατευτικό επίχρισμα με ασβεστοκονίαμα, ακόμη και οι μικρότερες οικίες , είχαν συχνά βαμμένους τοίχους. Περιστασιακά, το χρωματιστό κονίαμα χρησιμοποιούνταν για τον εξωραϊσμό θαλαμωτών τάφων, σμιλεμένων σε βράχους, για ταφικές στήλες ή για την φημισμένη πέτρινη λάρνακα από την Αγία Τριάδα της Κρήτης. Η ίδια τεχνική χρησιμοποιούνταν και σε μικρότερα αντικείμενα, όπως οι αναθηματικές τράπεζες.

Στα υπηρεσιακά κτίρια, τα δωμάτια, τόσο των επάνω ορόφων όσο και των ισογείων εξυπηρετούσαν μια δημόσια λειτουργία και πολλά από αυτά ήταν πλούσια διακοσμημένα.

Στα οικιακά κτίρια, οι τοιχογραφίες περιορίζονταν στους χώρους διαβίωσης που βρίσκονταν στους ανώτερους ορόφους. Οι τοίχοι των ισογείων παρέμεναν άβαφοι, αφού τα δωμάτια αυτού του επιπέδου είχαν χρήση αποθηκών. Σε περίπτωση καταστροφής, η κατασκευή του επάνω ορόφου κατέρεε, οι τοιχογραφίες «γλιστρούσαν» στο ισόγειο και θρυμματίζονταν.

Αινιγματικά θραύσματα αυτών των τοιχογραφιών έχουν βρεθεί σε πολλές μυκηναϊκές αρχαιολογικές θέσεις. Στην ελληνική ενδοχώρα, όπως στην Κρήτη,οι περισσότερες τοιχογραφίες που υπάρχουν είναι μικρά αποκομμένα θραύσματα, τα οποία σπάνια –αντίθετα με την κεραμοποιϊα- ενώνονται για να σχηματίσουν μια ολόκληρη, κατανοητή σύνθεση.

Για να διατηρηθεί ανέπαφη η διακόσμηση ενός ολόκληρου δωματίου, πρέπει να συμβεί ένα ιδιαίτερο είδος καταστροφής, όπως η έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης που «έπνιξε» το Ακρωτήρι. Ο εκπληκτικός βαθμός διατήρησης των τοιχογραφιών αυτών – ήρθαν στο φως το 1971- έχει βοηθήσει πολύ στην κατανόηση της θέσης πολλών μικρών τμημάτων από τοιχογραφίες που βρέθηκαν στην Κρήτη σε προγενέστερες ανασκαφές.

Στην φωτογραφία βλέπουμε τοιχογραφία από την Τίρυνθα. Προσέξτε τις ομοιότητες με τις τοιχογραφίες του Ακρωτηρίου.