ΣΑΝ ΣΤΑΧΥΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ
(κριτική Βουλευτή Λαρίσης κ. Μάξιμου Χαρακόπουλου στην παρουσίαση του βιβλίου στη Λάρισα στις 2 Μαρτίου 2012)

Η συγγραφέας του βιβλίου "Σαν στάχυα στο χρόνο" κα Παπαναστασοπούλου βάζει τον πήχη της συγγραφικής της δημιουργίας αρκετά ψηλά. Επιδιώκει να συνδέσει μια αλυσίδα γεγονότων, προσώπων, εικόνων, με χρονικό μήκος πάνω από δύο αιώνες. Το εγχείρημα δύσκολο, σχεδόν παράτολμο. Γιατί απαιτεί, πρωταρχικώς, βαθιά και στέρεη ιστορική γνώση, ώστε να τεθεί το πλαίσιο της δράσης, το οποίο μεταλλάσσεται διαρκώς από τις ιστορικές μεταβολές. Χρειάζεται, επίσης, εξοικείωση με την κοινωνιολογική ανάλυση, για να υπάρχει αναπτυγμένο το κριτήριο της διαπίστωσης και διάκρισης των συμπεριφορών των ηρώων. Ανάλογα, δηλαδή, της τοπικής, ταξικής, επαγγελματικής, θρησκευτικής  ταυτότητάς τους. Τελικά, όμως, για να επιτευχθεί η σύνθεση ενός λογοτεχνήματος, ενός μυθιστορήματος, και να μην μείνει στο επίπεδο μιας ιστορικο-κοινωνικής περιγραφής, θέλει κάτι περισσότερο: την πλούσια φαντασία, την ικανότητα πλοκής, την διεισδυτική ματιά στον ψυχικό κόσμο των χαρακτήρων του έργου και στις αόρατες, αλλά παντοδύναμες σχέσεις εξάρτησης που τους συνδέουν.

Πιστεύω ότι η κα Παπαναστασοπούλου πέτυχε στο στόχο της. Και τα κατάφερε γιατί διαθέτει και τα τρία αυτά προσόντα εν επαρκεία. Με αυτά ως κύρια εργαλεία της συγγραφής της δημιουργεί εν τέλει μια ανάγλυφη τοιχογραφία της ιστορικής διαδρομής δύο αιώνων της πόλης της Λάρισας, αλλά και του ευρύτερου χώρου του νομού και της Θεσσαλίας.

Περιτρέχοντας τις σελίδες αντιλαμβανόμαστε ότι στο βιβλίο η ιστορία είναι πανταχού παρούσα, από την πρώτη στιγμή. Οι ήρωες, αλλά και οι αντιήρωες του μυθιστορήματος-για το οποίο υποπτευόμαστε ότι πρέπει να πλέχθηκε μάλλον σε έναν ιστορικό πυρήνα- δεν δρούν στο κενό. Επηρεάζονται και επηρεάζουν σε διαφορετικό βαθμό το ιστορικό γίγνεσθαι. Γι' αυτό  και τα γεγονότα που σφράγισαν την πορεία της νεώτερης Ελλάδας, αλλά και ιδιαίτερα της περιοχής της Θεσσαλίας, περιγράφονται με σαφήνεια και με άποψη από την συγγραφέα, αλλά παίρνουν σάρκα και οστά στη δράση στη ζωή των μυθιστορηματικών ηρώων. Και, ίσως, τελικά εκεί να βρίσκεται η αληθινή ουσία της ιστορίας.

Η εκκίνηση  της αφήγησης δίδεται με τις σφαγές που ακολούθησαν τα Ορλωφικά το 1770. Και ακολουθούμε την ιστορία μιας οικογένειας που χωρίστηκε στα δύο, με ένα αδιόρατο νήμα του πεπρωμένου που ξετυλίγεται στο χρόνο, για να βρεθεί από ένα παιγνίδι της μοίρας πάλι ενωμένη μετά από περίπου 180 χρόνια. Τα προεπαναστατικά έτη, η επανάσταση του 1821, η ένωση της Θεσσαλίας με την Ελλάδα, η μικρασιατική καταστροφή και οι πρόσφυγες, ο μεσοπόλεμος, το έπος της Αλβανίας, η κατοχή, ο εμφύλιος, τα δύσκολα χρόνια για την ανασυγκρότηση του κράτους μέχρι την δικτατορία, μέχρι και τη μεταπολίτευση και τη δεκαετία του 1990 είναι οι σταθμοί, που γύρω τους οι ήρωες ζουν, ελπίζουν  και απογοητεύονται, αγαπούν και μισούν, δημιουργούν και καταστρέφουν.

Ας μη λαθέψει, όμως, ο ακροατής που δεν έχει ακόμη διαβάσει το βιβλίο. Η πλοκή του μυθιστορήματος δεν αποτελεί το αλλοθι μιας ιστορικής εξιστόρισης. Απλούστατα η συγγραφέας περιγράφει το αυτονόητο. Τη βαθύτατη αλληλεξάρτηση της ιστορίας και του ελληνισμού. Η αποδέσμευση του ενός από το άλλο είναι αδύνατη, θα συνιστούσε παραπλάνηση της αλήθειας.

Τα μέλη της οικογένειας δρουν και ιστορικά. Αγωνίζονται, αλλος με το όπλο, άλλος με την πένα για την ελευθερία, για την πατρίδα. Και τα πατριωτικά ανυπόκριτα, ανυστερόβουλα αισθήματα χαρακτηρίζουν πολλούς ήρωες  του βιβλίου, σε διάφορες εποχές, σε διαφορετικές συγκυρίες. Έχουν υψηλό αίσθημα καθήκοντος, διάθεση προσφοράς και αυτοθυσίας. Ασφαλώς δεν είναι όλοι έτσι. Ακόμη και οι ήρωες δεν είναι μόνον έτσι. Γιατί παραμένουν άνθρωποι με σάρκα, με επιθυμίες, με προτερήματα αλλά και με πάθη και ελαττώματα.

Σπάνια στο μυθιστόρημα είναι η εξιδανίκευση των χαρακτήρων. Παρά το γεγονός ότι στις πάνω από 500 σελίδες του βιβλίου της παρελαύνουν πολλοί χαρακτήρες, που εναλλάσσονται στον χρόνο, εντούτοις, αυτοί εμφανίζονται ακέραιοι, ολοκληρωμένοι, πραγματικοί άνθρωποι.

Κι αυτοί οι άνθρωποι είναι υποχρεωμένοι να παίρνουν μέρος στην αιώνια διαμάχη του καλού με το κακό. Άλλοτε μέσα τους κι άλλοτε έξω τους. Κάποιοι   μάλιστα χαρακτήρες, περισσότερο γυναικείοι-κι αυτό δημιουργεί ίσως και έκπληξη για μια γυναίκα συγγραφέα- φθάνουν στα όρια του διαβολικού. Το βιβλίο, πάντως, δεν δίνει στο καλό την τελική νίκη. Η μάχη συνεχίζεται αενάως. Τού δίνει, όμως, στιγμές της αναγνώρισης του μεγαλείου του, το κατοχυρώνει στις ψυχές, το παραδίδει ως πολύτιμο κόσμημα στις επόμενες γενιές, όπως το κόσμημα που σφράγισε την αλήθεια της ολοκλήρωσης του κύκλου της περιπέτειας της οικογένειας Θεοδώρου.

Σε κάθε περίπτωση είναι, πράγματι, καταπληκτικές οι πληροφορίες που αποκομίζει ο αναγνώστης από το ογκώδες μυθιστόρημα. Ιδιαίτερα για τη Λάρισα. Για τις μεταμορφώσεις της μέσα στο χρόνο, τους κατοίκους της, τα ήθη και τα έθιμά τους,τις συνηθειές τους. Παρελαύνουν στις σελίδες του βιβλίου γαιοκτήμονες που προσπαθούν να γίνουν ευρωπαίοι, κολίγοι και φτωχοί εργαζόμενοι της πόλης, που αποδεκατίζονται από τις ασθένειες και τις κακές συνθήκες υγιεινής, έμποροι, η ανερχόμενη αστική τάξη, που οραματίζεται και οικοδομεί, στρατιωτικοί με ηθικό ανάστημα.

Κι επίσης, ο θρησκευτικός βίος, η πίστη που κρατούσε τους ανθρώπους όρθιους απέναντι στις καταιγίδες της ζωής, τα σχολειά που φλόγιζαν τις ελπίδες για μια καλύτερη ζωή.  Ιδιαίτερη και εκτενής η αναφορά στην εβραϊκή  κοινότητα στη Λάρισα και στο Βόλο, γεμάτη αγάπη και εκτίμηση γι΄αυτό το αξεδιάλυτο κομμάτι της ιστορίας μας.

Αναμφίβολα, η ιστορία είναι και σήμερα  παρούσα στην πατρίδα μας με την όψη του δράματος. Ζούμε έναν πόλεμο, έναν σύγχρονο οικονομικό πόλεμο. Παντού γύρω μας κυριαρχούν η αγωνία, η ανασφάλεια, η οργή. Άραγε, θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί, είναι εποχή για λογοτεχνία;

Εγώ θα απαντούσα ανεπιφύλακτα, ναί.  Γιατί στις περιγραφές ενός συγκροτημένου, καλογραμμένου βιβλίου θα ανακαλύψεις ότι η ζωή δεν έχει δεδομένα. Ότι το τέλος της ιστορίας που κάποιοι βιάστηκαν να κηρύξουν ήταν ψεύδος. Αυτό, όμως, που υπήρχε και υπάρχει είναι η δυνατότητα των ανθρώπων να παλέψουν τις δυσκολίες και να τις ξεπεράσουν. Κι ο λαός μας το απέδειξε πολλές φορές. Νικήσαμε κατακτητές, ξεπεράσαμε καταστροφές, νικήσαμε τη φτώχεια. Κι αυτοί που τα έκαναν ήταν απλοί άνθρωποι. Που είχαν το φόβο και την αγωνία, αλλά είχαν και πίστη, κι ελπίδα και αποφασιστικότητα να παλέψουν και να αναμετρηθούν με τη μοίρα. Και η τύχη, ως γνωστό, βοηθά τους τολμηρούς.

Έτσι, λοιπόν, συνιστώ ανεπιφύλακτα το βιβλίο της κας Παπαναστασοπούλου, όχι μόνον για την αναμφίβολη αισθητική απόλαυση που θα κερδίσει ο αναγνώστης και τις πολύτιμες πληροφορίες που θα αποκομίσει για το παρελθόν της περιοχής μας, αλλά και για να οπλιστεί με αυτοπεποίθηση για τις προκλήσεις του μέλλοντος.