ΔΙΟΝ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ

Μέρος Γ΄

Της Dimitra Papanastasopoulou

Στο σημερινό, τελευταίο αφιέρωμα στο Δίον, θα σας ξεναγήσω στο Ιερό της θεάς Δήμητρας, εκεί όπου βρίσκονται τα παλαιότερα ως τώρα ιερά κτίσματα (6^ος π.Χ. αιώνας), εκεί όπου βρέθηκε και ο εξαιρετικός μυκηναϊκός σφραγιδόλιθος του 15^ου π.Χ. αιώνα.

Το ιερό κατασκευάστηκε από λίθους και πλίνθους και δύο αιώνες αργότερα αντικαταστάθηκε από δύο δωρικούς ναούς εν παραστάση, το εσωτερικό των οποίων διέθετε ξύλινα θρανία, πάνω στα οποία τοποθετούσαν τα αφιερώματα στη θεά: πήλινα ειδώλια, κοσμήματα, λυχνάρια, μικρά αγγεία. Η ανασκαφή έφερε στο φως τις βάσεις των λατρευτικών αγαλμάτων καθώς και ένα μαρμάρινο κεφάλι της Δήμητρας (4^ος π.Χ. αιώνας).

Η ταύτιση της λατρείας της επιβεβαιώνεται από μία επιγραφή, χαραγμένη στη βάση ενός αγγείου, στην οποία αναγράφεται το όνομα της θεάς.

Στα κλασικά χρόνια χτίστηκαν εκεί κοντά μονόχωροι ναϊσκοι με λίθινα τραπέζια μπροστά από το λατρευτικό άγαλμα, όπου τοποθετούσαν τους πρώτους καρπούς της συγκομιδής, τις λεγόμενες απαρχές.

Υπάρχει πιθανότητα σε έναν από αυτούς να λατρευόταν και η Βαυβώ- η γυναίκα που με τα άσεμνα αστεία της προκάλεσε το γέλιο της θλιμμένης θεάς από τον χαμό της μονάκριβης Κόρης.

Τρία πηγάδια εντοπίστηκαν δίπλα στο ναό, προφανώς μια τοπική επανάληψη του Καλλίχορου φρέατος- της ιερής πηγής της Ελευσίνας.

Το ιερό της Δήμητρας είναι το αρχαιότερο που ανασκάφτηκε ως τώρα στη Μακεδονία, με μια αδιάκοπη λειτουργία ως τον 4^ο μ.Χ. αιώνα. Στα ανατολικά του ναού κυλά το ποτάμι του Δίου, πλωτό στα αρχαία χρόνια, όπως μας παραδίδει ο Παυσανίας, ένα μυστηριακό ποτάμι, αφού ο μύθος θέλει να έχει σχέση με τον Ορφέα και την αποτρόπαια σφαγή του απότ τις μαινάδες της περιοχής.

Η παράδοση αναφέρει ότι οι μαινόμενες γυναίκες, σκότωσαν με τα ίδια τους τα χέρια στους πρόποδες του Ολύμπου, όχι μακριά από το Δίον, τον εκλεκτό μουσικό, επειδή οι μελωδίες του μάγευαν ανθρώπους, ζώα και φυτά. Ύστερα, σκέφτηκαν να πλύνουν τα ματωμένα τους χέρια στα νερά του Ελικώνα, ο οποίος έρρεε στην χαράδρα του Ολύμπου. Το ποτάμι εξαφανίστηκε για να μη δεχθεί το μίασμα και ξαναβγήκε στην επιφάνεια στο Δίον- αυτή τη φορά με άλλο όνομα- Βαφύρας.

Το νερό έπαιζε πάντα αποφασιστικό ρόλο στον τόπο και ως τις μέρες μας εξακολουθεί να επιβάλλει την παρουσία του με συνεχείς πλημμύρες.

Ένας ναός δίπλα σε ιερή πηγή αφιερώθηκε στην Άρτεμη στα κλασικά χρόνια, για να παραχωρήσει  τη θέση του στην Ίσιδα Λοχία( βρέθηκαν δύο χαμηλά βάρθρα που έφεραν πλάκες με λαξευμένα αποτυπώματα ποδιών και αναθηματικές επιγραφές προς τιμήν της)- τη θεά που αντικατέστησε την Άρτεμη, ενώ λίγο πιο πέρα στήθηκε αφιέρωμα στην θεά Αφροδίτη Υπολυμπιδία.

Το νερό, υπό μορφήν φοβερών πλημμυρών, μαζί με τον οργισμένον Εγκέλαδο, αποφάσισε να στερήσει τη ζωή στο Δίον τον 4^ο μ.Χ. αιώνα. Τα ερείπια σκεπάστηκαν από τα νερά, πριν έρθει ο Θεοδόσιος να τα καταστρέψει. Ο αρχαίος ιερός τόπος βυθίστηκε στη σιωπή, με μόνο τον ήχο του νερού να σιγοψιθυρίζει τα λατρευτικά άσματα, για αιώνες πολλούς.

ΟΤΑΝ ΣΩΠΑΙΝΕΙ ΤΟ ΦΩΣ

Η συγγραφέας Δήμητρα Παπαναστασοπούλου, με αυτό της το πόνημα μας μεταφέρει στη βενετοκρατούμενη Κρήτη του 16^ου αιώνα, με μια τρυφερή και παράλληλα βίαιη ιστορία, γεμάτη έντονα συναισθήματα και μια πλοκή που δεν σου επιτρέπει να το αφήσει από τα χέρια σου.

Οι ήρωες έρχονται να σε παρασύρουν με τη δράση τους, μα και τα γήινα χαρακτηριστικά που τους δίνει η συγγραφέας, σε καθηλώνουν με τη δομημένη παρουσία τους μέσα στην ιστορία και άξια κερδίζουν το μερίδιο συμπάθειας ή αντιπάθειας που τους αναλογεί... Άνθρωποι είναι, μην το ξεχνάμε!

Ως ιστορικό μυθιστόρημα λοιπόν, έχει όλα εκείνα τα στοιχεία του συγκροτημένου κειμένου, δίχως ιστορικά λάθη και κενά δράσης, που δίχως να δυσκολευτείς ως αναγνώστης, σε μεταφέρουν στο κλίμα της εποχής, δίνοντάς σου το δικαίωμα να το ζήσεις.

Αξίζει βέβαια να αναφέρουμε ότι το βιβλίο αυτό είναι πολύ προσεγμένο στον τρόπο γραφής του, από λογοτεχνικής άποψης και σχεδιασμού, δίχως υπερβολές και «κενές» σελίδες εντυπωσιασμού... με ανούσιες περιγραφές.

Και αν μερικά βιβλία τα ξεχνά με την ολοκλήρωση της «νάγνωσης», αυτό πιστέψτε με... δεν σας το επιτρέπει.

Παύλος Ανδριάς

By Aylogyros news

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ

Μια ψιλή βροχή άρχισε να πέφτει, κλείνοντας ακόμη περισσότερο τον ήδη σκοτεινιασμένο ορίζοντα, η ομίχλη πύκνωσε και το τοπί σχεδόν εξαφανίστηκε. Το Κανάλι,αλλού φαρδύτερο και αλλού στενότερο, επέτρεπε στον ταξιδιώτη να διακρίνει τα παλάτια, αλλά με τη θαμπή ατμόσφαιρα που δημιούργησαν το ψιλόβροχο και η ομίχλη, η Αρσινόη μόλις και μετά βίας ξεχώριζε πλέον τα μέγαρα, τα οποία όρθωναν το ανάστημά τους περήφανα και στις δυο του πλευρές. Τα σχήματα των παλατιών άλλαζαν, κουνιόντουσαν, σαν να ήθελαν να πλησιάσει το ένα το άλλο και να αγκαλιαστούν, οι θεσπέσιες λεπτές κολόνες χόρεταν, οι δαντελωτές τους λεπτομέρειες δημιουργούσαν νέα, ακαθόριστα και ονειρικά συμπλέγματα.

   Είναι δυνατόν αυτή η μαγική πόλη να γίνεται ομορφότερη με τη βροχή και την ομίχλη; Τότε, αν βγει ο ήλιος,τι θα αντικρίσουν τα μάτια μου; συλλογιζόταν συνεπαρμένη, αποφασισμένη να παραμείνει στο κατάστρωμα και να δέχεται το απαλό χάδι της βροχής στο πρόσωπό της, ένα διαφορετικό, εκπληκτικό και απόλυτα προσωπικό καλωσόρισμα.

   Η γαλέρα είχε πλησιάσει αρκετά τη γέφυρα Ριάλτο. Με τις εντολές του Φερδινάνδου και των άλλων αξιωματούχων το πλοίο κεντράριζε, παίρνοντας την κατάλληλη θέση, ώστε το κατάρτι να βρεθεί ακριβώς κάτω από το κέντρο της γέφυρας.Κάποιοι άνδρες πάνω της, βλέποντας απο μακριά το πλοίο να πλησιάζει, περίμεναν την κατάλληλη στιγμή και τη δυνατή φωνή του Φερδινάνδου για να τραβήξουν τους μοχλούς και από τις δυο πλευρές.

   Η Αρσινόη, με τα μάτια ορθάνοιχτα από την κατάπληξη, απομακρύνοντας κάθε τόσο το νερό της βροχής που την εμπόδιζε να βλέπει καθαρά, παρακολουθούσε άναυδη. Μπροστά της βρισκόταν μια ξύλινη γέφυρα, στηριζόμενη σε ένα σωρό ξύλινες κολόνες, με κενά ανάμεσά τοτς για να περνούν οι γόνδολες, σχηματίζοντας μια αμβλεία γωνία. Όρθιες σανίδες, με επίσης ξύλινη σκεπή, με μικρά ανοίγματα για φως και αέρα,υψώνονταν και στα δυο ανηφορικά της σκέλη, ενώ στη μέση ακριβώς, υπήρχε ένας επίπεδος ανοιχτός χώρος με μικρά κιγκλιδώματα και στις δυο πλευρές του.  

ΔΙΟΝ

Ο υπέροχος ιερός τόπος του Δία

Μέρος Α΄

Της Dimitra Papanastasopoulou

Η πόλη του Δίου αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Θουκυδίδη στην περιγραφή της πορείας του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα από τη Θεσσαλία στη χώρα του βασιλιά της Μακεδονίας Περδίκκα Β΄ και ήταν η πρώτη πόλη που συνάντησε  μετά το πέρασμα των συνόρων την άνοιξη του 424 π.Χ.

Κατά τον ιστορικό Δήμιτσα, η πόλη ιδρύθηκε από τους Περραιβούς της Θεσσαλίας προς τιμήν του Δία. Οι κάτοικοι ονομάζονταν Δίοι, Διείς ή Διασταί, ενώ ο πρώτος μήνας του μακεδονικού έτους λεγόταν Δίος. Επίσης, η πόλη συνδέθηκε και με τον Ορφέα, επειδή σύμφωνα με μια παράδοση σκοτώθηκε από γυναίκες του Δίου εκεί. Μια πέτρινη υδρία με τα οστά του τοποθετήθηκε στο σημείο του φόνου.

Η επιλογή της θέσης του πρώτου ιερού του Δία υπαγορεύτηκε από θεϊκά σημάδια: ήταν τα κρυστάλλινα νερά των πηγών που αναβλύζουν άφθονα και τα αιωνόβια δένδρα που δέχονταν τις ριπές των κεραυνών κατά τις καλοκαιρινές καταιγίδες. Οι Μακεδόνες αργότερα, ακολουθώντας την παράδοση, σύμφωνα με την οποία ο Δευκαλίωνας είχε στήσει βωμό προς τιμήν του Δία σ’ αυτή την τοποθεσία, ανέδειξαν την πόλη σε μεγάλο θρησκευτικό κέντρο.

Όταν ανέβηκε στο θρόνο της Μακεδονίας το Αρχέλαος (τέλη του 5^ου π.Χ. αιώνα) αναδιοργάνωσε το κράτος,ενίσχυσε την κεντρική εξουσία, άνοιξε δρόμους, έφτιαξε οχυρά και εκσυγχρόνισε το στράτευμα. Στο Δίον, σύμφωνα με τον Διόδωρο και άλλους συγγραφείς, ο Αρχέλαος οργάνωσε προς τιμήν του Δία και των Μουσών αθλητικούς και σκηνικούς αγώνες διάρκειας εννέα ημερών.  Ο Δίων Χρυσόστομος μαρτυρεί ότι ο Φίλιππος Β΄και ο Μέγας Αλέξανδρος συνήθιζαν μετά τις νίκες τους να προσφέρουν στο Δίον μεγαλοπρεπείς θυσίες  για τον Δία και στις Μούσες και να οργανώνουν αγώνες, τα λεγόμενα «Ολύμπια τα εν Δίω».

Ο Διόδωρος μαρτυρεί επίσης ότι ο Μέγας Αλέξανδρος έκανε στο Δίον την πανηγυρική ετοιμασία της μεγάλης του εκστρατείας με λαμπρές θυσίες, αγώνες και δεξιώσεις στην τεράστια- εκατοντάκλινη- σκηνή του. Εκεί, στο Δίον, τοποθετήθηκε κατ’ εντολήν του μεγάλου στρατηλάτη, το αριστούργημα του Λύσιππου που παρίστανε τους είκοσι πέντε έφιππους εταίρους που έπεσαν στη μάχη του Γρανικού ποταμού (μεταφέρθηκαν πολύ αργότερα στην Ρώμη). Ακόμη, ο Μέγας Αλέξανδρος κατέγραψε στην διαθήκη του την επιθυμία του να χτιστεί στο Δίον ένας πολυτελής ναός προς τιμήν του αρχηγού των Θεών.

Στα χρόνια του Φιλίππου Ε΄έγινε μια καταστροφική επίθεση στο Δίον από τους Αιτωλείς και την οποία περιγράφει ο Πολύβιος. Ο στρατηγός Σκόπας ισοπέδωσε τα τείχη, τα σπίτια και το γυμνάσιο της πόλης, έκαψε τις στοές του τεμένους του Δία και σώριασε τα αγάλματα των Μακεδόνων βασιλέων. Η πόλη ξαναφτιάχτηκε και όταν ο Ρωμαίος ύπατος Μ. Φίλιππος το 169 π.Χ. την κατέλαβε, δεν μπόρεσε παρά να θαυμάσει την οχύρωση, τα δημόσια κτήρια και το πλήθος των αγαλμάτων που την κοσμούσε. Όλα αυτά είναι καταγεγραμμένα από τον Τίτο Λίβιο, ο οποίος τονίζει τον σεβασμό του Ρωμαίου στο ιερό του Δία. Όσο διοικούσαν οι Ρωμαίοι, το Δίον απολάμβανε τη φιλελεύθερη πολιτική του Αυγούστου ως ημιανεξάρτητη επαρχία, με δικό της νόμισμα και αυτοδιοίκηση.

Η τελευταία αναφορά στο Δίον γίνεται τον 10^ο μ.Χ. αιώνα από τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο, στο έργο του «Περί θεμάτων».

Στα κατοπινά χρόνια το Δίον σημειώνεται στους χάρτες με το όνομα Dium ή Stadia    ( Σταδιά, δηλαδή «στο Δίον»), ενώ στις μέρες μας οι κάτοικοι αναφέρουν την αρχαία οχυρωμένη πόλη «Κάστρο».

Στις αρχές του 19^ου αιώνα τα ερείπια του Δίου είχαν εξαφανιστεί μέσα στην πυκνότατη βλάστηση και τα τρεχούμενα νερά. Ο Άγγλος συνταγματάρχης και σπουδαίος περιηγητής Ουίλλιαμ Μάρτιν Λήκ σταμάτησε στο Δίον στα τέλη του 1806 και ήταν ο πρώτος που ταύτισε την θέση του αρχαίου Δίου, κάνοντάς το γνωστό ξανά.

Φίλες και φίλοι, την επόμενη εβδομάδα θα μιλήσουμε για τον αρχαιολογικό χώρο. Μέχρι τότε, να είστε όλοι καλά!