Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Μέρος δ’

Της Dimitra Papanastasopoulou

 

Το Ανατολικό Ζήτημα, εξ αιτίας του φιλελληνικού κινήματος στην Ευρώπη και στην Αμερική, μετατοπίσθηκε σύντομα από τα υψηλά κοινωνικά στρώματα στα χαμηλά, στον απλό λαό δημιουργώντας ρεύματα και πάθη.

Οι πολεμικές επιτυχίες των επαναστατών επέβαλλαν διαφοροποιήσεις στην πολιτική και τη στρατηγική των Μεγάλων Δυνάμεων, αναπροσαρμογές και ανακατατάξεις. Και άρχισε η επεξεργασία σχεδίων για την προώθηση συγκεκριμένων εθνικών συμφερόντων. Από τη μια μεριά το πνεύμα της Ιεράς Συμμαχίας και το δόγμα για την ακεραιότητα της οθωμανικής αυτοκραορίς, από την άλλη οι ανταγωνισμοί των συμμάχων και οι καιροσκοπικές παρεμβάσεις.

Η σκέψη ήταν απλή. Για να επιβιώσει η Ελληνική Επανάσταση, χρειαζόταν εξωτερική συμπαράσταση. Και, φυσικά, η χώρα που θα αποφάσιζε να προσφέρει βοήθεια, θα εξασφάλιζε επιρροή (πολιτική, οικονομική, στρατιωτική) στο μέλλον. Έτσι, παρά την απέχθεια των απολυταρχικών κυβερνήσεων προς την Επανάσταση, το ενδεχόμενο κάποιας διπλωματικής πρωτοβουλίας- με οποιαδήποτε μορφή- για την ελληνική ανεξαρτησία προκαλούσε συνεχείς ανησυχίες. Καμμιά Δύναμη δεν εννοούσε να παραμερισθεί από τους ανταγωνιστές της.

(Η τρέλα της πολιτικής να πράττει τελικά όσα απεχθάνεται, για το απώτατο συμφέρον της).

Η προώθηση των θέσεων των Δυνάμεων στο Ανατολικό Ζήτημα, έγινε σταδιακά και μεθοδικά. Η πρώτη περίοδος ήταν διερευνητική. Περιοριζόταν στη συλλογή πληροφοριών για την εξακρίβωση των κινήτρων του ξεσηκωμού και επισήμανση των υποκινητών, των αντικειμενικών σκοπών και των απηχήσεων. Η χάραξη ξεκάθαρης και σταθερής εξωτερικής πολιτικής απέναντι στους Έλληνες και στον αγώνα τους άρχισε να διαφαίνεται μετά από έναν χρόνο (1822).

Η αγγλική κυβέρνηση ήταν ενημερωμένη ακριβέστατα για ο,τιδήποτε συνέβαινε στην Ελλάδα από τις πληροφορίες που συγκέντρωναν επί τόπου οι πράκτορές της(πολλές φορές κρυπτώμενοι πίσω από τη φιλική μάσκα του φιλέλληνα) και από την έξυπνη παρακολούθηση της αλληλογραφίας.

Αμέσως μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης, οργανώθηκε στα Επτάνησα ένα παράρτημα της κεντρικής υπηρεσίας ελέγχου αλληλογραφίας,που λειτουργούσε μυστικά στο Λονδίνο, σ’ ένα κτήριο δίπλα στο Κεντρικό Ταχυδρομείο, στην Lombart street, όπου εργάζονταν ειδικοί στην αποσφράγιση επιστολών υπάλληλοι, δεξιοτέχνες στα βουλοκέρια και ταλαντούχοι στις αποκρυπτογραφήσεις. Όσα γράμματα είχαν προορισμό την Ελλάδα ανοίγονταν, αλλά όχι μόνον εκείνα. Ανοίγονταν και των ανταγωνιστών τους…, καθιστώντας την αγγλική κυβέρνηση ικανή να παρεμβαίνει την κατάλληλη στιγμή και να τους εξουδετερώνει.

Βέβαια, ενημερωμένη σωστά και έγκαιρα ήταν και η γαλλική κυβέρνηση, με τις δικές της μυστικές υπηρεσίες. Οι διπλωματικές αντιπροσωπείες της Γαλλίας στην Ανατολή και η ναυτική μοίρα στα ελληνικά νερά αποτελούσαν οργανωμένα κέντρα κατασκοπείας. Πληροφορίες συλλέγονταν επίσης στο λιμάνι της Μασσαλίας, το κυριότερο κέντρο αποστολών στην Ελλάδα και η σχεδόν μοναδική πύλη επιστροφής στην Ευρώπη, με την μέθοδο της υποχρεωτικής καραντίνας.

 

Οι κυβερνήσεις Αγγλίας και Γαλλίας συμφώνησαν σιωπηρά να αντιμετωπίσουν ως ανταρσία την Ελληνική Επανάσταση, πράγμα ιδιαίτερα σημαντικό για την Γαλλία που ετοίμαζε στρατιωτική επέμβαση στην Ισπανία για να ανατρέψει το φιλελεύθερο συνταγματικό καθεστώς της χώρας, γνωρίζοντας όμως ότι η κάθε μια ξεχωριστά προσπαθούσε να δημιουργήσει γέφυρες επιρροής με τους Έλληνες επαναστάτες. Και αποφάσισαν να εξουδετερώνουν η μια τις προσπάθειες της άλλης, παρακολουθώντας την εξέλιξη.

Σ’ αυτόν τον διαφορετικό «αγώνα επικράτησης», η Αγγλία επέτρεψε την εισαγωγή όπλων στην Ελλάδα και διευκόλυνε – αν δεν υποκίνησε- την έκδοση του πρώτου δανείου. Η Γαλλία έστελνε μέσω Μασσαλίας εθελοντές και πολεμικό υλικό και επέτρεψε εράνους υπέρ του ελληνικού αγώνα, και συγχρόνως εφοδίαζε τον Μεχμέτ Αλί στην Αίγυπτο με πολεμικά σκάφη και τεχνική βοήθεια (δυναμώνοντάς τον έναντι της οθωμανικής αυτοκρατορίας).

Αντίθετα, οι Ρώσοι έχαναν το παιγνίδι, υπακούοντας στους κανόνες της απολυταρχίας και πέφτοντας στις παγίδες της Αγγλίας.

Τέλος, η Αμερική, παρά τις επίσημες διακηρύξεις υπέρ της ελληνικής ανεξαρτησίας και το ζωηρό λαϊκό φιλελληνικό κίνημα, ακολούθησε φιλοτουρκική πολιτική. Οχυρωμένη πίσω από το δόγμα Μονρόε, απέφυγε συστηματικά την ενίσχυση των Ελλήνων επαναστατών, με την ελπίδα να πείσει την οθωμανική αυτοκρατορία να υπογράψει την πολυπόθητη εμπορική συμφωνία που θα παραβίαζε το αγγλικό μονοπώλιο και θα δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για οικονομικές γέφυρες με τους Τούρκους. Μόνον ο αμερικανικός λαός συμπαραστάθηκε στον ελληνικό αγώνα.

 

 

 

 

 

Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟ

ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Μέρος γ΄

Της Dimitra Papanastasopoulou

 

 

Οι Τούρκοι καταγγέλλουν την Συνθήκη του 1798 πριν την εκπνοή της, προτιμώντας τον Γάλλο εισβολέα από τον Ρώσο σύμμαχο. Το 1821 οι ρωσοτουρκικές σχέσεις ήταν τεταμένες, εξ αιτίας της Συνθήκης του Βουκουρεστίου (1812). Ο τσάρος, επηρεασμένος από τον Μέττερνιχ, αποκυρήσσει το κίνημα του Υψηλάντη στις Ηγεμονίες (Μολδοβλαχία) και εκφράζει τη νομιμοφροσύνη του στον Τούρκο σουλτάνο.

Ο Υψηλάντης ειδοποιήθηκε απερίφραστα: « Ο Αυτοκράτωρ ουδεμίαν, ούτε εμμέσως ούτε αμέσως, παρέξει υμίν συνδρομήν διότι, επαναλαμβάνομεν λέγοντες, ήθελεν είσθαι ανάξιον αυτού το υποσκάπτειν τα θεμέλια της οθωμανικής αυτοκρατορίας δια της επονειδίστου και εγκληματικής ενεργείας μυστικής εταιρίας».

Όταν ο Υψηλάντης επέστρεψε στην Αγία Πετρούπολη πληροφορήθηκε για τις σφαγές στην Πόλη και τον απαγχονισμό του Πατριάρχη, και έστειλε στην Πύλη το γνωστό τελεσίγραφο. Οι δύο χώρες βρέθηκαν στα πρόθυρα ενός πολέμου, αλλά οι Ρώσοι δεν το αποτόλμησαν, επειδή γνώριζαν ότι θα αντιμετώπιζαν τις άλλες τρεις δυνάμεις συνασπισμένες εναντίον τους. Και τελικά, η τσαρική πολιτική απέτρεψε τη διάλυση του ευρωπαϊκού τμήματος της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Ο ίδιος ο Καποδίστριας είχε εκφράσει ήδη την αντίθεσή του για τον ξεσηκωμό εκείνον τον καιρό. Πίστευε ότι έπρεπε να δημιουργηθούν ειδικές συνθήκες στην Βαλκανική και ότι η εθνική μας απελευθέρωση θα πραγματοποιούνταν μετά από μια σειρά μετασχηματισμών στην ευρύτερη περιοχή, στηρίζοντας τις ελπίδες του σ’ έναν ρωσοτουρκικό πόλεμο.

Στις 19 Ιουλίου 1821 ο τσάρος πρότεινε στη Γαλλία μια συνεργασία για την λύση του ελληνικού προβλήματος, προσφέροντας την Πελοπόννησο ως προτεκτοράτο. Η πρόταση δεν έτυχε ευνοϊκής υποδοχής, επειδή οι Γάλλοι θεώρησαν πως «η Ελληνική Επανάσταση ευνοεί μόνον την Ρωσία. Η Γαλλία ενδιαφέρεται να μείνουν τα πράγματα ως έχουν».

Γεγονός πάντως είναι ότι η μόνιμη ρωσοτουρκική αντιδικία ενθάρρυνε τους σκλαβωμένους βαλκανικούς λαούς, που εκμεταλλευόμενοι τις ευκαιρίες ξεσηκώνονταν κάθε τόσο εναντίον των Τούρκων.

Η Ελληνική Επανάσταση θα παρασύρει τελικά τη Ρωσία σε πόλεμο με την Τουρκία, με αποτέλεσμα, τα ρωσικά στρατεύματα να φτάσουν ως την Αδριανούπολη, ενώ οι Άγγλοι, οι Γάλλοι και οι Αυστριακοί θα παρακολουθούν έκπληκτοι τις απροσδόκητες εξελίξεις.

Αν εξαιρέσουμε τη Ρωσία- ως ομόθρησκη χώρα φαινόταν ως φυσικός προστάτης των Ελλήνων- οι άλλες Δυνάμεις υιοθετούσαν εχθρική στάση σε κάθε απολυτρωτική απόπειρα η οποία μπορούσε ν’ αποτελέσει απειλή ακρωτηριασμού της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Οι Γάλλοι και οι Άγγλοι προόριζαν την Ελλάδα για πεδίο μάχης στους μελλοντικούς ανταγωνισμούς τους τόσο στην Εγγύς όσο και στη Μέση Ανατολή. Κι αυτή η στάση της δυτικής διπλωματίας επέτρεψε στον Τούρκο σουλτάνο να επιδείξει αδιαλλαξία, με την ελπίδα ότι οι ευρωπαϊκές φίλα προσκείμενες Δυνάμεις θα συγκρατούσαν τη Ρωσία, ωσότου αυτός να προλάβει να εξουδετερώσει τους επαναστάτες.

Στα αρχεία του γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών υπάρχει ένα κείμενο που συνοψίζει την κατάσταση, γραμμένο από τον Edouard Lefebure:

«Οι Έλληνες είναι πια αδύνατον να ξαναγυρίσουν στην δουλεία. Αλλά και η Πύλη δεν μπορεί να τους παραχωρήσει, τηρώντας τα προσχήματα, τις εξασφαλίσεις που αξιώνουν με τα όπλα στα χέρια. Η Αγγλία θέλει να διατηρήσει την ακεραιότητα της Ευρωπαϊκής Τουρκίας και αυτό είναι φυσικό, αφού ανταποκρίνεται στα συμφέροντά της. Οι Έλληνες που ζητούν ενόπλως την αυτοδιάθεσή τους, αντιμετωπίζονται με δύο διαφορετικούς τρόπους από την Ευρώπη. Από τις κυβερνήσεις ως αντάρτες που πρέπει να συντριβούν και από τους λαούς ως Χριστιανοί που χρειάζονται προστασία. Έτσι, ενώ οι κυβερνήσεις αγωνίζονται να αναχαιτίσουν το κίνημα που οδηγεί στην απελευθέρωση των Ελλήνων, οι λαοί προσφέρουν με ενθουσιασμό την εθελοντική τους συμπαράσταση για τον θρίαμβο των επαναστατών».