ΣΤΗ ΣΚΙΑ ΤΩΝ ΑΙΩΝΩΝ
(Συνέντευξη στην εφημερίδα ΜΕΤΕΩΡΑ, το 2013)

ΔΗΜΗΤΡΑ ΠΑΠΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ: «Μόνοι μας θα βγούμε από την κρίση»

Είναι από εκείνους τους ευχάριστους, εύγλωττους και δημιουργικούς ανθρώπους, που επιδίδονται με αβίαστη ετοιμότητα σε έξυπνους λεκτικούς αυτοσχεδιασμούς. Ευδιάθετη, άριστη συνομιλήτρια, με ρητορική δεινότητα, αλλά και ενίοτε με καυστικό πνεύμα. Η συγγραφή αποτελεί για εκείνη την προσωπική της διαδρομή. Γράφει με πείσμα, με σεβασμό και πάρα πολλή αγάπη. Δίνει στο κείμενο ζωή και βαθιά συναισθηματική κατάθεση. Στη ζωή δεν πρέπει να αμελούμε τη μελέτη τού ωραίου. Διότι η αισθητική χρησιμεύει στον κόσμο μας.

Στο πρόσωπο της Δήμητρας Παπαναστασοπούλου διακρίνεις μιαν ακλόνητη καθαρότητα. Είναι από τις φωτεινές εκείνες περιπτώσεις των συγγραφέων, που δεν μπορείς να τους αντισταθείς. Για τη δοτικότητά τους, για τον αυθορμητισμό τους, για τη δυναμική τους. Οι ιστορίες της φτάνουν κατευθείαν στην καρδιά μας και μας κατακτούν από την πρώτη κιόλας σελίδα. Κόντρα λοιπόν στον κλοιό των προσωπικών συμφερόντων, γνωρίζει πως η ζωή μεταμορφώνεται απείρως σε ωραιότερη, όταν γίνεται συλλογικό έργο πολλών ανθρώπων, και όχι ενός.

Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Τι σημαίνει η γραφή για σας, κυρία Παπαναστασοπούλου;
Είναι το ίδιο σημαντική με το οξυγόνο. Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου να μη γράφει ή να μην ερευνά για να γράψει.

Το νέο σας μυθιστόρημα, «Η σκιά των αιώνων», που κυκλοφόρησε πριν λίγες μέρες από τις εκδόσεις «Διόπτρα», «κατακλύζεται» από πρόσωπα, γεγονότα, σασπένς. Ποιος ήταν ο κεντρικός άξονας, πάνω στον οποίο πατήσατε για να στηρίξετε όλα αυτά τα γεγονότα χωρίς να χαθεί η έμπνευση;
Η έμπνευση δεν χάνεται με τίποτε. Ωστόσο, κεντρικός άξονας είναι η ιδιαίτερα σημαντική και ταραγμένη ιστορική περίοδος της Θεσσαλονίκης από το 1892 έως το 1943. Πάνω της χτίστηκε το βιβλίο και δίπλα-δίπλα πήρε σάρκα και οστά ο βασικός ήρωας, ο γιατρός Ηλίας Αλεξόπουλος, που είναι φανταστικό πρόσωπο.

Είναι το δεύτερο βιβλίο σας που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Διόπτρα». Πόσο σημαντικό ρόλο παίζει (αν παίζει) για τον συγγραφέα ποιος εκδοτικός οίκος θα μεταφέρει τα γραπτά του στο κοινό;
Για μένα παίζει ρόλο. Είναι οι άνθρωποι που πρώτοι διαβάζουν και πιστεύουν στην αξία των γραπτών μου, αυτοί που τα βγάζουν στον κόσμο.

Τι είδε ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, ο γιατρός Ηλίας Αλεξόπουλος, όταν πήγε στη Θεσσαλονίκη; Ισοδυναμεί μια απλή βόλτα στη Θεσσαλονίκη με μαθήματα ιστορίας, τέχνης και ανθρωπιάς;
Ο κεντρικός ήρωας πηγαίνει στη Θεσσαλονίκη το 1892 και ζει εκεί μέχρι τον θάνατό του το 1943. Εκείνη την εποχή παντού σε όλη την πόλη υπήρχαν απομεινάρια, πολύ περισσότερα από όσα υπάρχουν σήμερα, που μαρτυρούσαν την πολύχρονη ιστορία της (στα κάστρα, στα ερείπια, στις εκκλησίες). Στη Σαλονίκη εκείνου του καιρού, πολύ σημαντική πόλη και λιμάνι, με ακμάζουσα οικονομία και παρουσία πολλών ξένων πρεσβευτών και προξένων, έχουν χτιστεί πολλά και έξοχα αρχιτεκτονικά κτήρια, πραγματικά αριστουργήματα, ενώ μέσα στα πλούσια σπίτια υπάρχουν ζωγραφικοί πίνακες και έργα τέχνης. Όσο για την ανθρωπιά, ο επισκέπτης τής πόλης την έβλεπε διάχυτη μπροστά του, διότι εκείνα τα δύσκολα χρόνια το ενδιαφέρον για τον άνθρωπο που ζούσε δίπλα σου ήταν αμέριστο και αυτονόητο.

Να υποθέσουμε ότι η Θεσσαλονίκη είναι η αγαπημένη σας πόλη;
Η Θεσσαλονίκη είναι μια πολύ αγαπημένη πόλη. Έζησα 22 ολόκληρα χρόνια στην αγκαλιά της, έχω φίλους και συγγενείς εκεί, τη νοιώθω «δική» μου πόλη.

Αγαπάτε την ιστορία; Σας αρέσει να αντλείτε στοιχεία από κάποιες πόλεις που έχουν μια μυστηριακή ατμόσφαιρα;
Λατρεύω την ιστορία! Αντλώ στοιχεία κάθε φορά και από μια άλλη πόλη. Δεν είναι απαραίτητη η «μυστηριακή» ατμόσφαιρα, όσο το παρελθόν τής πόλης αυτής. Και, μελετώντας το παρελθόν, αναπηδούν εικόνες – αυτές που οδηγούν στην επιλογή τής εποχής και μετά στο γράψιμο.

Τι χρειάζεται ο γραπτός λόγος για να έχει άξια;
Χρειάζεται την τέχνη να «ψυχαγωγεί» τον αναγνώστη, να του μεταδίδει μηνύματα που τον βοηθούν να νοιώσει ανώτερος, ψηλότερος, χρησιμότερος για τον εαυτό του και τους συνανθρώπους του.
Χρειάζεται τη γνώση να τον μυήσει στη γλώσσα, να του μάθει να εκφράζεται καλύτερα.
Χρειάζεται τη δύναμη να τον αφήνει ελεύθερο να πλάσει τις δικές του εικόνες, να βρει τους ήρωες που τον εκφράζουν, τις συμπεριφορές που θέλει να μιμηθεί για να γίνει καλύτερος άνθρωπος.

Τι αποτελεί πηγή έμπνευσης για σας: ο έρωτας, το ταξίδι, ένα ποίημα, μια ιστορία, ένα τραγούδι;
Πηγή έμπνευσής μου είναι η ιστορία. Όλα τα άλλα υπάρχουν μέσα στις μνήμες μου, στις ζωές όλων των ανθρώπων που γνώρισα ή άκουσα γι’ αυτούς. Αυτά που ανεφέρετε, μαζί με πολλά άλλα, απλώς έρχονται αβίαστα και βρίσκουν τη θέση τους μέσα στις ιστορίες μου.

Η σύγχρονη λογοτεχνική εποχή δίνει καλά δείγματα γραφής;
Όπως σε όλες τις εποχές, υπάρχουν κακά, καλά και, ευτυχώς, υπέροχα δείγματα.

Ξεχωρίζετε κάποιον συγγραφέα και γιατί;
Είναι πολύ δύσκολη ερώτηση, διότι ο κάθε ένας αφήνει το δικό του σημαδάκι. Επειδή πρέπει να δώσω ένα όνομα, θα αναφέρω τον Καζαντζάκη. Ο λόγος είναι η ίδια του η ύπαρξη, η πολυπλοκότητα του έργου του μέσα από μια εκπληκτική δωρική γραφή – γνωστή σε όλους. Κάθε μέρα μπορεί κανείς να βρει μια λέξη, μια φράση που θα τον απογειώσει.

Η Ελλάδα περνά μια κρίση (πολιτιστική, πολιτική, υπαρξιακή, οικονομική). Αναμφισβήτητα θα έρθει η άνοιξη. Ποιος θα μας βγάλει από τον βυθό προς το φως;
Μόνοι μας θα βγούμε, όταν καταλάβουμε τι έχουμε κάνει και τι πρέπει να αλλάξουμε, όπως το έχουμε κάνει πολλές φορές στο παρελθόν. Κανείς άλλος, όπως άλλωστε έχει δείξει η παγκόσμια ιστορία, δεν είναι σε θέση να μας βγάλει από αυτού του είδους την κρίση, στην οποία βρισκόμαστε. Όλοι έχουν να λύσουν τους δικούς τους γρίφους, να βρουν τις δικές τους λύσεις, που είναι διαφορετικές από αυτές που χρειαζόμαστε εμείς. Κι αυτό, διότι κατά τη γνώμη μου η κρίση μας είναι κατ’ ουσίαν ηθική και πολιτιστική.

Ισχύει κατά τη γνώμη σας αυτό που γράφει ο Β. BRECHT «Δυστυχισμένη η χώρα που χρειάζεται ήρωες»;
Ναι, ισχύει, κυρία Δούλη. Μια κοινωνία, μια χώρα, δεν μπορεί να περιμένει έναν ήρωα για να λύσει τα καθημερινά της προβλήματα, να φροντίσει για την πρόοδο και την ευημερία της. Αυτά πρέπει να είναι συλλογικό έργο πολλών ανθρώπων και όχι ενός. Κι ένας ήρωας δεν εμφανίζεται συχνά.

Πόσο εύκολο είναι να ενταχθούν ιστορικά ντοκουμέντα σε μια ιστορία πάθους;
Για μένα είναι εύκολο. Η μέθοδος αποκαλύπτεται διαβάζοντας το βιβλίο μου.

Με ποιον τρόπο αποφεύγετε την παγίδευση των αναγνωστών στο χρόνο και το χώρο, για να «μπουν» στην ιστορία τού ήρωα;
Ο χρόνος και ο χώρος περιγράφονται με θεατές τους ήρωες ή είναι μέρος τής ζωής τους. Δεν είναι μεγάλα ξεκομμένα από τη δράση κείμενα και δεν αποσπούν τον αναγνώστη, διότι είναι κι αυτά μέρος τής δράσης. Ο αναγνώστης ακολουθεί τους ήρωες, βλέπει ό,τι βλέπουν, ζεί ό, τι ζουν, κινείται όπου κινούνται. Με λίγα λόγια, οι ήρωες παίρνουν από το χέρι τους αναγνώστες και τους ταξιδεύουν.

Χρειάζεστε την απομόνωση ή λειτουργείτε και εν μέσω ενός φορτωμένου προγράμματος;
Μπορώ να λειτουργήσω με φορτωμένο πρόγραμμα τον καιρό που κάνω έρευνα. Όταν όμως έρχεται η ώρα να γράψω, ναι, απομονώνομαι, αφαιρούμαι, κατακλύζομαι από εικόνες που με πιέζουν να βγουν στην επιφάνεια – δεν ακούω και δεν βλέπω τίποτε άλλο.

Πώς λειτουργείτε στο χτίσιμο ενός βιβλίου; Με τη ροή ή μέσω της συρραφής πολλών κομματιών και με την ανάλογη επεξεργασία καταφέρνετε να βγαίνει αυτό το αποτέλεσμα;
Όταν αρχίζω να γράφω, η βασική δομή τού μυθιστορήματος έχει ήδη σχηματιστεί, και υπάρχει στο μυαλό μου. Ξεκινώ από την αρχή και αναπτύσσω την υπόθεση, με τη ροή, όπως λέτε, μέχρι να τελειώσω το βιβλίο. Σπανίως αλλάζω κάτι, πέρα από κάποιες λέξεις, που στη δεύτερη ανάγνωση μου φαίνονται λίγο «φτωχές».