ΑΔΕΡΦΟΦΑΔΕΣ, ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ

Από την Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

Άλλο ένα δυνατό απόσπασμα από το βαθυστόχαστο έργο του μεγάλου μας Κρητικού:

Η λάμπα είχε χαμηλώσει, δε θα’χε πια πετρέλαιο, η κάφτρα του φιτιλιού τσίριξε.Το κελί σκοτείνιασε∙ μονάχα το καντήλι έκαιγε ακόμα ομπρός στο κόνισμα του Αγίου Κωσταντίνου του Πυροβάτη, και φώτιζε τα πόδια που χόρευαν κι από κάτω τ’ αναμμένα κάρβουνα.

   Ο παπα-Γιάνναρος το κοίταξε, στερελωθηκε η καρδιά του∙ ξαφνικά, εκεί που το κοίταζε, ένα βάρος σηκώθηκε από το στήθος του∙ αλάφρωσε∙ γέλασε:

   -Πυροβάτης είσαι και του λόγου σου, αδελφέ Νικόδημε, είπε και του’δειξε το κόνισμα∙ καβούρια είμαστε όλοι μας απάνω στη θράκα και τραγουδούμε. Τραγουδούμε ή κλαίμε; Δεν καταλαβαίνω. Εσύ το λες φως, εγώ το λέω κάρβουνο αναμμένο∙ το ίδιο κάνει.

   Μα ο νέος μάζεψε τα φρύδια∙ περίμενε απάντηση, κι ο παπα-Γιάνναρος, έτσι τού φάνηκε, έπαιζε μαζί του.

   -Δεν είσαι καλός, γελάστηκε ο καλόγερος, δεν είσαι καλός, παπα-Γιάνναρε, δε λυπάσαι τους ανθρώπους.

   Ο παπα-Γιάνναρος θύμωσε.

   -Έ, νεαρέ, ποιό θαρρείς πώς είναι το ανώτατο αγαθό- η καλοσύνη;

   -Ναι, η καλοσύνη.

   -Όχι, η λευτεριά. Ή, πιο σωστά: ο αγώνας για τη λευτεριά.

   -Όχι η αγάπη;

   Ο παπα-Γιάνναρος κόμπιασε.

   -Όχι, έκαμε τέλος∙ ο αγώνας για τη λευτεριά.

   -Γιατί λοιπόν κηρύχνεις: Αγάπη! Αγάπη!

   -Η αγάπη είναι η αρχή, δεν είναι το τέλος. Φωνάζω: Αγάπη! Αγάπη! Γιατί ο λαός από κει πρέπει να κινήσει∙ μα όταν μιλώ μονάχος μου ή με το Θεό, δε λέω Αγάπη! Λέω: Αγώνας για τη λευτεριά!

   -Να λευτερωθείς κι από την αγάπη;

   Ο παπα-Γιάνναρος δίστασε πάλι∙ το αίμα ανέβηκε στα μελίγγια του

   -Μη με ρωτάς! Φώναξε.

   Μα ντράπηκε που δεν τολμούσε ν’αποκριθεί, αποκρίθηκε:

   -Κι από την αγάπη... είπε σιγά.

   Ο καλόγερος ανατρίχιασε, τρόμαξε.

   -Μα τότε, τι τη θες τη λευτεριά; Τι σκοπό;

   -Η λευτεριά, αποκρίθηκε ο παπα-Γιάνναρος κι η φωνή του έτρεμε, η λευτεριά δεν έχει σκοπό. Μήτε βρίσκεται στη γης ετούτη∙ στη γης βρίσκεται μονάχα ο αγώνας για τη λευτεριά. Αγωνιζόμαστε για τ’ άφταστα, και γι’ αυτό ο άνθρωπος έπαψε να’ ναι ζώο. Μα φτάνει πιά! Είπες, είπες, φτάνει!  Παράκλητος, Λένιν, Χριστός ξυπόλητος, Χριστός αρχηγός στους αντάρτες, μπερδεμένα πράματα, δε βρίσκει άκρα ο νους μου.

   -Μήτε η καρδιά;

   -Άσ’ την καρδιά τη σουσουράδα, μην την ανακατεύεις στις δύσκολες δουλειές∙ αυτή πάντα πάει κόντρα στο νου, κι όποιος την ακολουθάει πρέπει να’χει κότσια γερά, κι εγώ δεν έχω.

   Σώπασε. Και σε λίγο:

   -Όλα αυτά, είπε τέλος, θα τ’αναφέρω στο Θεό∙ να δούμε τι θα πει κι αυτός.

   -Εγώ, έκαμε ο καλόγερος, τού τ’ανάφερα∙ είναι σύμφωνος.

   -Ο Θεός ζυγιάζει ξέχωρα την κάθε ψυχή και σε καθεμιά δίνει την απόκριση που θα τη σώσει∙ να δούμε τι θα πει και σε μένα, τον παπα-Γιάνναρο. Όταν θα βρω κι εγώ το δρόμο μου, ορκίζομαι, θα τον πάω ως την άκρα.

   -Ως τη λευτεριά! Είπε ο καλόγερος πειραχτικά.

   -Ως τη λευτεριά, έκανε ο παπα-Γιάνναρος κι ένιωσε πάλι τον ιδρώτα να τρέχει από το κούτελό του. Θέλω να πω: ως το θάνατο!

   Ο καλόγερος βλεφάρισε κατά την πόρτα.

   -Θα φύγω, είπε.

   Ο παπα-Γιάνναρος τον κοίταξε∙ τα μάτια του γυάλιζαν μεγάλα, κατάμπλαβα, στο μεσόφωτο∙ είχε απιθώσει το ζερβό χέρι του στην πληγή, θα πονούσε. Ο παπα-Γιάνναρος ένιωσε πάλι τρυφεράδα, συμπόνοια, θαυμασμό για τον νεαρό μπροστά του πυροβάτη. «Ετούτος, ετούτος» συλλογίστηκε «έπρεπε να’ναι ο γιός μου, όχι  άλλος». 

   -Πού θα πας;

   -Δεν ξέρω∙ όπου με βγάλει η στράτα.

   -Σε διώχνουν απ’ τα μοναστήρια, σε διώχνουν από τα βουνά, σε κυνηγούν στον κάμπο- πού θα πας;

   - Έχω ένα κάστρο άπαρτο, γέροντα∙ εκεί μέσα κατοικώ.

   -Ποιό κάστρο;

   -Το Χριστό.

   Ο παπα-Γιάνναρος κοκκίνησε∙ ντράπηκε που ρώτησε ποιό’ταν το κάστρο∙ σα να’χε ξεχάσει το Χριστό.

   -Πρέπει, λοιπόν, να φοβούμαι; Έκαμε ο καλόγερος γελαστός κι άπλωσε το χέρι στο μάνταλο της πόρτας.

   -Όχι, αποκρίθηκε ο παπα-Γιάνναρος.

   Έσκυψε ο νέος, φίλησε το χέρι του παπα-Γιάνναρου, άνοιξε την πόρτα κι εξαφανίστηκε μέσα στη νύχτα.