ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ (1083-1153)

Μεγάλη Κομνηνή ή Αναχουτλού

Της Δήμητρας Παπαναστασοπούλου

Η Άννα, η Μεγάλη Κομνηνή, εκτός από πριγκίπισσα ήταν γιατρός και ιστορικός, μια πραγματική λόγια της εποχής της.

Πρωτότοκη κόρη του αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄Κομνηνού και της αυτοκράτειρας Ειρήνης Δούκαινας, εγγονή της Άννας Δαλασσηνής και συγγραφέας του αξιολώτατου έργου Αλεξιάς, γεννήθηκε στην Πορφύρα, δηλαδή στο δωμάτιο του ανακτόρου της Κωνσταντινούπολης, στο οποίο γεννιούνταν οι αυτοκρατορικοί γόνοι. Για ένα διάστημα ήταν διάδοχος του πατέρας της, μέχρι που γεννήθηκε ο αδελφός της Ιωάννης Μέγας Κομνηνός.

Έλαβε εξαιρετική μόρφωση, ιδιαίτερα στην κλασσική γραμματεία, ενώ παράλληλα σπούδασε μαθηματικά, μουσική, αστρονομία και ιατρική.

Το 1091, σε ηλικία μόλις εννέα ετών μνηστεύθηκε τον Κωνσταντίνο Δούκα, γιό του αυτοκράτορα Μιχαήλ Ζ΄και εννέα χρόνια αργότερα, μετά τον θάνατο του Δούκα, παντρεύτηκε τον Νικηφόρο Βρυέννιο.

Στα 1118 πέθανε ο πατέρας της, αλλά ο σύζυγός της δεν συνέδραμε στην συνωμοσία εναντίον του αδελφού της και νόμιμου διαδόχου του θρόνου, στην οποία την οδήγησε η ματαιοδοξία και η φιλοδοξία της, με αποτέλεσμα να αποτύχει.

Ο Βρυέννιος πέθανε το 1137 και η Άννα αποσύρθηκε στην Αγία Μονή Κεχαριτωμένης, όπου συνέγραψε το μεγάλο της έργο Αλεξιάς (15 κεφάλαια/βιβλία), όπου αναφέρεται στην ιστορία του αγαπημένου της πατέρα. Τόσο η γλώσσα, όσο και η μορφή του κειμένου αποτελούν χαρακτηριστικό δείγμα του αττικισμού. Είναι ένα σημαντικό έργο-πηγή για την Α΄Σταυροφορία και πολύτιμο για τις γεωγραφικές και τοπογραφικές πληροφορίες που περιέχει.

Πηγές της, εκτός των προσωπικών της βιωμάτων, υπήρξαν ο Μιχαήλ Ψελλός, ο Ατταλειάτης, ο Σκυλίτζης και ο Βρυέννιος.

Αναφερόμενη στον πατέρα της, η Άννα Κομνηνή τον επαινεί με αναφορές στην ρητορική του δεινότητα και στο παρουσιαστικό του («στον βασιλικό θρόνο είχε και χάρη και μεγαλείο») παρά το γεγονός ότι ο Αλέξιος Α΄ήταν μεν γυμνασμένος, αλλά κοντόχοντρος. Τα εγκωμιαστικά της λόγια- που κινούνται στα όρια της ιστορικής πραγματικότητας, χωρίς αναφορές στο ηγεμονικό του έργο- είναι μία ακόμη απόδειξη της εξαιρετικής της κλασικής παιδείας και της συγγραφικής της ικανότητας.

Να, ένα δείγμα από την Αλεξιάδα, σε μετάφραση της ιστορικού Αλόης Σιδέρη:

"Ακάθεκτος κυλάει ο χρόνος και στην αέναη κίνησή του παρασύρει και παραλλάζει τα πάντα και τα καταποντίζει στο βυθό της αφάνειας. Πότε πράγματα ασήμαντα και πότε μεγάλα και αξιομνημόνευτα και, όπως λέει ο τραγικός ποιητής, φέρνει στο φως τα άδηλα και κρύβει τα φανερά. Αλλά ο λόγος της ιστορίας γίνεται φράγμα πανίσχυρο για το ρεύμα του χρόνου και σταματάει κατά κάποιον τρόπο την ακάθεκτη ροή του κι απ' όσα συμβαίνουν στο κύλισμά του, συγκρατεί και περισφίγγει όλα όσα επιπλέουν και δεν τ' αφήνει να ξεγλιστρήσουν σε λήθης βυθούς. Αυτή τη διαπίστωση έχω κάμει εγώ, η Άννα, κόρη των βασιλέων Αλεξίου και Ειρήνης, πορφυρογέννητη και πορφυροθρεμμένη, όχι άμοιρη γραμμάτων, αλλά με σοβαρότατη σπουδή των ελληνικών".

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης  της αφιέρωσε το ποίημα  Άννα Κομνηνή στα 1920, παρουσιάζοντάς την να θρηνεί για τη χηρεία της:        

Εις ίλιγγον είν’ η ψυχή της.

 «Και ρείθροις δακρύων», μας λέγει,

 «περιτέγγω τους οφθαλμούς..... Φευ των κυμάτων»

 της ζωής της,

 «φευ των επαναστάσεων».

Την καίει η οδύνη

 «μέχρις οστέων και μυελών και μερισμού ψυχής».

Όμως η αλήθεια μοιάζει που μια λύπη μόνην

καιρίαν εγνώρισεν η φίλαρχη γυναίκα·

έναν καϋμό βαθύ μονάχα είχε(κι ας μην τ’ ομολογεί)

η αγέρωχη αυτή Γραικιά,

που δεν κατάφερε, μ’ όλην την δεξιότητά της,

την Βασιλείαν ν’ αποκτήσει·

μα την πήρε σχεδόν μέσ’ απ’ τα χέρια της ο προπετής Ιωάννης.

Όταν πέθανε η Άννα Κομνηνή- εξακολουθεί να είναι άγνωστο το πότε ακριβώς- τάφηκε κοντά στον πατέρα της, στην Μονή Παμμακάριστου.

.