ΕΛΕΝΑ ΣΚΥΛΙΤΣΗ-ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Η γυναίκα δίπλα στον ηγέτη
Της Dimitra Papanastasopoulou

Με αφορμή  το βιβλίο του Μίμη Ανδρουλάκη, Ταξίδι Μέλιτος, το οποίο με άφησε, ομολογουμένως,  «νηστική» από τις αναμενόμενες πληροφορίες, κάνω κάποια σχόλια στη ζωή και το έργο της δεύτερης συζύγου του Ελευθερίου Βενιζέλου, της Έλενας Σκυλίτση, μιάς δυνατής και ανεξάρτητης γυναίκας, που παρόλο που στα απομνημονεύματά της έδωσε τον τίτλο «Στη σκιά του Βενιζέλου», μόνο στη σκιά δεν έμεινε.

Ποιά ήταν η  ελεύθερη, καθόλου νέα, πλούσια γυναίκα, βασίλισσα της στερλίνας όπως την αποκαλούσε ο ελληνικός τύπος, που κέρδισε το ενδιαφέρον του Εθνάρχη μας με τέτοιο τρόπο, ώστε να απαρνηθεί το μεγάλο του έρωτα για την Κρητική καλλονή Παρασκευούλα Βλούμ;

Η Έλενα (1873-1957) ήταν κόρη του Γιάννη Σκυλίτση-Στεφάνοβικ, εμπόρου εγκατεστημένου στην Μεγάλη Βρετανία, και της Βιργινίας Σεκιάρη. Από την πλευρά του πατέρα της καταγόταν από την πλούσια χιώτικη οικογένεια Σκυλίτση-Στεφάνοβικ που αποτελούσε ιδιαίτερο κλάδο της οικογένειας Σκυλίτση. Γεννήθηκε και μεγάλωσε στο Λονδίνο σε ένα εξαιρετικά πλούσιο περιβάλλον. Μιλούσε ελάχιστα ελληνικά, ήταν πολύγλωσση και εξαιρετικά μορφωμένη.

Εκτελώντας το «καθήκον» της (γάμοι συμφέροντος ανάμεσα σε πλούσιες χιώτικες οικογένειες) παντρεύτηκε τον Αύγουστο Αργέντη, εφοπλιστικό γόνο της επίσης χιώτικης οικογένειας των Αργέντιδων, με παρουσία στη Χίο από τον 14^ο αιώνα.

Τον Ελευθέριο Βενιζέλο τον γνώρισε το 1912 στο Λονδίνο, ήδη χήρο από το 1895(η πρώτη του γυναίκα Μαρία Κατελούζου πέθανε γεννώντας τον γιό τους Σοφοκλή) και έμεινε γοητευμένη από την απαστράπτουσα προσωπικότητά του. Έτσι, στον Α΄Παγκόσμιο Πόλεμο τον υποστήριξε στη γνωστή διαμάχη του με τον βασιλιά Κωνσταντίνο Α΄ πολλαπλώς: ασκώντας τη δημοσιογραφία, συγκεντρώνοντας υλικό για τις ανάγκες του στρατού, οργανώνοντας εκδηλώσεις και εκθέσεις, και στηρίζοντάς τον οικονομικά.

Το 1920 ήταν μια ιδιαίτερα κακή χρονιά για τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Υπέστη συντριπτική ήττα στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου και απέτυχε να εκλεγεί βουλευτής στην ενιαία Αττικοβοιωτία. Σκέφτηκε να εγκαταλείψει την πολιτική και την Ελλάδα και ταξίδεψε στη Νίκαια της Γαλλίας, όπου τον φιλοξένησε η εφοπλιστική οικογένια Ζερβουδάκη. Εκεί, ενημερώθηκε για ενδιαφέρον της Έλενας και ακολούθησε ο γάμος (Σεπτέμβριος 1921). Εκείνος ήταν 57 ετών κι εκείνη 47.

Μια άλλη, νέα και ωραία γυναίκα στην Ελλάδα, ετοίμαζε το νυφικό για ένα γάμο που δεν θα γινόταν ποτέ...

Η τελετή δεν έγινε σε εκκλησία, καθώς η αγγλική αστυνομία φοβόταν χτύπημα εναντίον του Βενιζέλου, αλλά σε κλειστό κύκλο, στην αίθουσα μουσικής του σπιτιού του Sir Arthur Crosfield, στο Highgate του Λονδίνου.

«Όταν έφυγαν οι καλεσμένοι αργά το απόγευμα, οι οικοδεσπότες μάς ζήτησαν να φυτέψουμε ένα δενδρύλλιο, σε ανάμνηση του γεγονότος. Μετά από 30 και περισσότερα χρόνια, υψώνεται ένα δέντρο περήφανο και σφριγηλό, σύμβολο του στέρεου και άφθαρτου αισθήματος, που μας ένωσε μέσα από τις καταιγίδες και τη θύελλα της ζωής», έγραφε η Έλενα Βενιζέλου στα 1955, όταν εξέδωσε τα απομνημονεύματά της («Στη σκιά του Βενιζέλου»).

Το ζευγάρι φεύγει για ένα ταξίδι-το γαμήλιο- στην Αμερική (15 Οκτωβρίου 1921), με τον Βενιζέλο να κατηγορείται ως προικοθήρας, μια κατηγορία στην οποία συνηγορούσε και η από καιρού χαμένη θηλυκότητα της Έλενας.

«Σεις, κύριε Πρόεδρε, υπήρξατε νυμφίος της Ελλάδος. Πως είναι δυνατόν να γίνεστε νυμφίος μιας γυναικός;» τον ρωτούσε το «δεξί» του χέρι, Εμμανουήλ Ρέπουλης.

Επιστρέφοντας από την Αμερική, αποφάσισαν να μείνουν στο Παρίσι και η Έλενα αγόρασε ένα ωραίο σπίτι στην οδό Μπωζόν. Και οι καυγάδες άρχισαν σταθεροί, επίμονοι και δραματικοί. Αιτία κι αφορμή ο γιός του Βενιζέλου από τον πρώτο του γάμο, ο Σοφοκλής. Μια απέραντη αντιπάθεια θέριευε κι από τις δύο πλευρές(Έλενα-Σοφοκλής) που έκανε τον Ελευθέριο να έρθει σε φοβερή σύγκρουση με τη σύζυγό του.

Ένα ταξίδι της Έλενας στην Ελβετία, καλεσμένη από τον καθηγητή και φίλο Ροσσιέ, σ’ ένα πρότυπο μαιευτήριο, και ο πρόωρος θάνατος της καλής της φίλης Μαρίκας Ηλιάδη, στάθηκε αφορμή να αναλάβει το κόστος κατασκευής ενός πρότυπου μαιευτηρίου στην Αθήνα, το γνωστό μας «Μαιευτήριο Έλενα Βενιζέλου» ή απλά «Έλενα». Το μαιευτήριο εγκαινιάστηκε στις 16 Φεβρουαρίου 1932 και δεν άργησε να αποκτήσει τεράστια φήμη.

Η Έλενα είχε ήδη ανεγείρει ένα κτίριο στην Αθήνα, επί της Βασ. Σοφίας όπου έμεινε με τον Βενιζέλο μεταξύ 1932-1935. Όταν ο Βενιζέλος πέθανε το παραχώρησε στο βρετανικό κράτος για να χρησιμεύει ως κατοικία του εκάστοτε Βρετανού πρέσβη.

Την Τρίτη 6 Ιουνίου του 1933, το ζεύγος ήταν καλεσμένο για δείπνο στο σπίτι του Στέφανου και της Πηνελόπης Δέλτα στην Κηφισιά. Φεύγοντας, ο Βενιζέλος έπεσε σε μια ακόμη ενέδρα θανάτου. Οι σφαίρες έπεφταν βροχή, τραυματίζοντας και τους δύο.

Η Λιλίκα Νάκου, που είχε διατελέσει και γραμματέας της Έλενας,  στο βιβλίο της «Αναμνήσεις μιας Δημοσιογράφου», γράφει:

«Η κυρία Βενιζέλου έπεσε επάνω στον άνδρα της και τον προστάτεψε με το σώμα της. Μια σφαίρα τη χτύπησε στον μηρό και μια στα οπίσθια. Τη μια σφαίρα δεν μπορούσαν να τη βγάλουν και υπέφερε πάντα με την αλλαγή του καιρού».

( ο δαίμων του μυαλού μου φέρνει μπροστά μου αμέσως μια παρόμοια σκηνή που διαδραματίστηκε λίγες δεκαετίες αργότερα στην Αμερική, με τον Πρόεδρο να πεθαίνει και την σύζυγο να έρπει για να σωθεί...)

Δύο χρόνια μετά, η Έλενα φεύγει για το Παρίσι, επιθυμώντας  να ακολουθήσει τον Βενιζέλο στην αυτοεξορία του.

Η Έλενα Σκυλίτση Βενιζέλου πέθανε το 1959 σ’ ενα διαμέρισμα γαλλικού ξενοδοχείου. Ο θάνατός της δεν μπήκε στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων, ίσως επειδή η «δρυς» είχε πέσει από το 1936, ίσως από γενική αγνωμοσύνη για το τεράστιο φιλανθρωπικό της έργο. Η καρδιά της, σύμφωνα με τη θέλησή της, κλεισμένη με μια λήκυθο, φυλάσσεται στον Ιερό Ναό Αγίων Ελευθερίου και Ελένης, στον κήπο του μαιευτηρίου «Έλενα» στην Αθήνα.

Έκανε πολλές και σημαντικές δωρεές στην Αθήνα, στο Παρίσι (συμμετείχε στην ανέγερση του Ερυθρού Σταυρού), στο Λονδίνο (δώρισε ένα οικόπεδο σε γηροκομείο),  στη Χίο (Σκυλίτσειο Νοσοκομείο) και στα Χανιά (κατασκεύασε το Βενιζέλειο Ωδείο και το Βενιζέλειο Στάδιο κ.α.).