ΟΣΙΡΙΣ, Ο ΔΙΑΜΕΛΙΣΜΕΝΟΣ ΘΕΟΣ
Της Dimitra Papanastasopoulou

Το «πάθος» του αιγυπτιακού θεού Οσίριδος είναι ίσως το πιο συγκινητικό σε όλη την αρχαιότητα. Επινοήθηκε στην αρχή της αιγυπτιακής ιστορίας, τροποποιήθηκε και εμπλουτίστηκεστη διαδρομή των αιώνων  κι έγινε το δημοφιλέστερο από τα θρησκευτικά θέματα της  Αρχαίας Αιγύπτου.

Γνωστή κατ’ αρχάς από τα Κείμενα των Πυραμίδων (χρονολογούνται στο Αρχαίο Βασίλειο), έπειτα από έναν πιο πρόσφατο Ύμνο στον Όσιρι και από τους Θρήνους της Ίσιδος και της Νέφθυος, η διήγηση αυτή εκλαϊκεύτηκε πλήρως στα τέλη του Νέου Βασιλείου μέσα από ένα παραμύθι με τίτλο Ιστορία του Ώρου και του Σέτ. Το θέμα κίνησε το ενδιαφέρον ακόμη και των ξένων, αφού ο Πλούταρχος στο βιβλίο του Ίσις μας παραδίδει μια πολύ ωραία και ολοκληρωμένη εξιστόρηση του θρύλου του Οσίριδος, όπως τον ήξεραν στον καιρό του. Προσθέτει δε στο έργο του και μερικές αποκαλυπτικές λεπτομέρειες που δεν εμφανίζονται στις παλιότερες εκδοχές.

Στις απαρχές του μύθου του Οσίριδος διαφαίνονται δύο μεγάλοι αιγυπτιακοί θεοί: ο Κέμπ και η Νούτ, η Γή και ο Ουρανός αντίστοιχα. Αυτοί απέκτησαν τέσσερα παιδιά: δυο γιούς( Όσιρις και Σετ) και δύο κόρες( Ίσις και Νέφθυ). Η Ίσις παντρεύτηκε τον Όσιρι και η Νέφθυς τον Σετ. Η αιμομιξία δεν θα πρέπει να μας εκπλήσσει, τουλάχιστον όχι σε έναν αιγυπτιακό μύθο, αφού τόσο η θρησκευτική,όσο και η ιερή παράδοση επέτρεπε στους θεούς- ακόμη και στην επίγεια ενσάρκωσή τους ως Φαραώ- να νυμφεύονται τις αδελφές τους.

Ο Όσιρις, ως πρωτότοκος, έγινε και ο πρώτος βασιλιάς της γής. Δίδαξε στους ανθρώπους τις αρχές του πολιτισμού, τους έμαθε το δίκαιο και το καλό και κατά την βασιλεία του η Αίγυπτος γνώρισε την ευτυχία και την πληρότητα. Ο Ύμνος στον Όσιρι  τον δείχνει να προβάλλει  «πάνω στο θρόνο του πατέρα του, όπως ο ήλιος όταν ανατέλλει στον ορίζοντα για να σκορπίσει το φως του σε ό,τι προηγουμένως ήταν τυλιγμένο στο σκοτάδι». Ήταν αυτός που «έβγαλε τους Αιγυπτίους από την αγρία κατάσταση και από μια ζωή γεμάτη στερήσεις,τους πρόσφερε τους καρπούς της γης, τους έδωσε τους νόμους και τους έμαθε να σέβονται τους θεούς. Αργότερα, διέσχισε ολόκληρη τη γη για να την εκπολιτίσει».

Άνθρωποι και θεοί υμνούσαν τη δόξα του εκείνη τη χρυσή εποχή. Μόνον ένας δεν συμμετείχε στους επαίνους, κι αυτός δεν ήταν άλλος από τον αδελφό του τον Σέτ. Από ζήλεια; Από έμφυτη κακία που θέριεψε με τα χρόνια και έγινε αθεράπευτη;  Ό,τι και να ήταν, κατά το παράδειγμα του Κάιν και του Άβελ (παρόλο που ο       αιγυπτιακός μύθος είναι τουλάχιστον χίλια χρόνια προγενέστερος) ο Σετ σκότωσε τον Όσιρι, φροντίζοντας να διαμελίσει το σώμα του και να σκορπίσει τα κομμάτια του σε ολόκληρη την Αίγυπτο.

Τότε,η Ίσις ξεκίνησε να  βρει τα κομμάτια του αγαπημένου αδελφού και συζύγου. Μαζί με την Νεύθυ περιπλανήθηκαν καιρό και όταν τα μάζεψαν όλα, κάθισαν καταγής και βάλθηκαν να ψάλλουν τον πρώτο επικήδειο θρήνο που ακούστηκε στη χώρα της Αιγύπτου, όπως μας τον παραδίδει ο Α.Έρμαν στο έργο του Η θρησκεία των Αιγυπτίων:

«Γύρνα στο σπίτι σου, ωραίε έφηβε, γύρνα στο σπιτικό σου να με δείς!

Η αδελφή σου είμαι που αγαπάς, μην ξεμακραίνεις από μένα, μή μού φεύγεις.

Ωραίε έφηβε, γύρνα στο σπιτικό σου...

Δεν σε βλέπω, μα η καρδιά μου λαχταρά να σε ανταμώσει,

κι η ματιά μου σε γυρεύει...

Γύρνα σε κείνη που σε αγαπά, που σε αγαπά, καλότυχε!

Γύρνα στην αδελφή σου που γυναίκα σου είναι,

εσύ που η καρδιά σου δεν χτυπάει πιά...»

Το μοιρολόγι της Ίσιδας συγκίνησε τελικά τον Ρά, τον αρχηγό των θεών, ο οποίος έστειλε στη γη ως αντιπρόσωπό του τον θεό Άνουβι, τον τσακαλόμορφο.

Ο Άνουβις ανέλαβε να κηδέψει τον Όσιρι. Πρώτα συγκέντρωσε τα σκόρπια κομμάτια του σώματός του για να το ανασυστήσει και μετά τα τύλιξε με γάζες για να το ταριχεύσει.

Η Ίσις έγυρε πάνω στο κατακρεουργημένο σώμα, γονάτισε στο προσκεφάλι του και ύστερα φτερούγισε από πάνω του. Ο Όσιρις άνοιξε τα μάτια, κούνησε το κεφάλι και αναγνώρισε την Ίσιδα. Εκείνη ξάπλωσε πάνω του και έμεινε έγκυος από το σπέρμα του αναστημένου θεού.

Έπειτα, ο Ρα ξανάδωσε πλήρως τη ζωή στον Όσιρι, αλλά τον έστειλε να βασιλέψει στον κόσμο των νεκρών. Ο Όσιρις από τότε έγινε ο άρχοντας του κάτω κόσμου, κυβερνώντας τις ψυχές των νεκρών και προέδρευε στο μέγα δικαστήριο κρίνοντας τον καθένα μετά την «έξοδό του από τη ζωή».

Ενώ ο Όσιρις πήγε στον κάτω κόσμο, η Ίσις έπρεπε να αντιμετωπίσει τον Σέτ, ο οποίος, όταν πληροφορήθηκε την ανάσταση του θύματός του κυριεύθηκε από παράφορο θυμό. Γνωρίζοντας ότι η Ίσις περίμενε το παιδί του Όσιρι, δηλαδή έναν επίδοξο διεκδικητή του θρόνου, κυνήγησε τη θεά σ’ ολόκληρη την Αίγυπτο κι εκείνη, για να γλυτώσει, αναγκάστηκε να κρυφτεί στους βάλτους του δέλτα.

Ο Ώρος γεννήθηκε κρυφά και μυστικά, μεγαλώνοντας απομονωμένος και περιφρουρούμενος από τη μητέρα του. Όταν έφτασε σε μια ηλικία που να μπορεί να καταλαβαίνει, η Ίσις τού φανέρωσε το λόγο της απομόνωσης κι εκείνος αποφάσισε να εκδικηθεί, να αναμετρηθεί με τον Σετ.

Ήταν μια μάχη τρομερή και ανελέητη, μια μάχη γιγάντων. Νικητής ήταν τελικά ο Ώρος, που δεν κατάφερε να σώσει το ένα του μάτι, ενώ ο Σετ ευνουχίστηκε. Έτσι, ο Ώρος πήρε τη θέση του πατέρα του στη γή και ανακηρύχθηκε «δεύτερος βασιλιάς της γης».

Ο έξαλος Σετ δεν παρδέχτηκε την ήττα του και κατήγγειλε τον Ώρο στο δικαστήριο των θεών. Η δίκη κράτησε πολλά χρόνια, αλλά είχε ως αποτέλεσμα την νομιμοποίηση του Ώρου στη θέση του βασιλιά της Αιγύπτου.

Ο αναστημένος Όσιρις έγινε για όλους η εγγύηση της δυνατότητας για μια μετά θάνατον ζωή και οι τελετουργίες που έλαβαν χώρα πάνω από τη σωρό του καθιερώθηκαν ως πρότυπο και μέσο διαφυγής από την εκμηδένιση του θανάτου.

Αιώνες ολόκληρους αργότερα, τον τέταρτο μήνα κάθε αιγυπτιακού έτους, όταν τα νερά του Νείλου υποχωρούσαν αφήνοντας τη γή έτοιμη για καλλιέργεια, οι κάτοικοι της Αιγύπτου- άντρες και γυναίκες- έπλαθαν πήλινα ειδώλια με τη μορφή του Οσίριδος, παραχώνοντας το σπόρους στο εσωερικό τους. Οι σπόροι βλάσταιναν και ξεπεταγόταν μια μικροσκοπική λόχμη  στο σχήμα του αγαλματιδίου. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο νεκρός θεός ξαναγεννιόταν.

Μερικές φορές τοποθετούσαν αυτά τα ειδώλια μέσα στους τάφους ως εχέγγυο ανάστασης. Το πεπρωμένο του δολοφονημένου, αλλά αναστημένου θεού συνδεόταν στη λαϊκή συνείδηση και ευαισθησία με την επαγγελία για μια νέα ζωή της γής και της ψυχής.