ΤΖΟΡΝΤΑΝΟ ΜΠΡΟΥΝΟ (1548-1600)
Της Δήμητρας Παπαναστασοπούλου

Ο λόγος για ένα ελεύθερο πνεύμα που έζησε και μαρτύρησε σε χρόνους σκοτεινούς. Υπήρξε φιλόσοφος, μαθηματικός, αστρονόμος, ποιητής, κοσμολόγος, αποκρυφιστής.

Οι φιλοσοφικές του αντιλήψεις επί του απείρου του σύμπαντος και περί της υπάρξεως και άλλων κόσμων θεωρήθηκαν αιρετικές κακοδοξίες, επομένως και ο ίδιος αιρετικός. Υποστήριζε σαν ενοποιοό δύναμη τον Θεό, αλλά δεν δεχόταν τη θεϊκή υπόσταση του Ιησού.

Από την κοσμολογία του Αριστοτέλη πέρασε στην αντίστοιχη του Κοπέρνικου για να την ξεπεράσει, εγκαταλείποντας την ιδέα του ήλιου ως κέντρο.

«Δεν υπάρχει κανένα άστρο στο κέντρο του σύμπαντος, διότι το σύμπαν εκτείνεται προς όλες τις κατευθύνσεις με τον ίδιο τρόπο. Κάθε αστέρι είναι ένας ήλιος σαν το δικό μας, και γύρω από το καθένα από αυτά τα αστέρια περιστρέφονται άλλοι πλανήτες, αόρατοι στα μάτια μας, αλλά υπάρχουν. Συνεπώς, υπάρχουν αναρίθμητοι ήλιοι και άπειρος αριθμός Γαιών που περιστρέφονται γύρω από αυτούς τους ήλιους, σαν τις επτά «Γαίες», η Γη, η Σελήνη, και οι πέντε γνωστοί πλανήτες: ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Άρης, ο Δίας, ο Κρόνος που βλέπουμε να περιστρέφονται γύρω από τον κοντινό μας ήλιο."

Οι επιρροές του προέρχονται από την αραβική αστρολογία, τον νεοπλατωνισμό, τον ερμητισμό της Αναγέννησης, τον Θωμά Ακινάτη, τον Ερμή τον Τρισμέγιστο, τον Αβερόη, με τον οποίο συμφωνεί στην ιδέα για ένα «παγκόσμιο μυαλό».

Δομινικανός ιερέας από το 1572( τότε άλλαξε το πραγματικό του όνομα από Φίλιππος σε Τζορντάνο),  ανέπτυξε ένα μοναδικό και πολύπλοκο μνημονικό σύστημα που βασίζεται στην οργάνωση της γνώσης. Ο Πάπας τον καλεί να του το παρουσιάσει και τον συγχαίρει για τις ικανότητές του- ήταν ακόμη ουδέτερες.

Η μοναστική του ζωή μπορεί να θεωρηθεί «άτακτη»: δύο φορές αφήρεσε τα αγαλματίδια των αγίων, αφήνοντας μόνο τον Σταυρό, δίδαξε αμφιλεγόμενες θεολογικές ερμηνείες και να η πρώτη κατηγορία: κάτω από το στρώμα του κρύβει τα απαγορευμένα κείμενα του... Έρασμου!

Μαθαίνει ότι οι άλλοι μοναχοί θα κινούσαν τη διαδικασία της σύλληψής του(1576) και αποφασίζει να εγκαταλείψει τη Νάπολη.

Έτσι ξεκινούν οι περιπλανήσεις του. Πρώτα πηγαίνει στη Γενεύη για να αφοριστεί και να απογοητευθεί από τον τυφλό δογματισμό των καλβινιστών. Δεύτερος σταθμός η Λυών, μετά η Τουλούζ και ύστερα το Παρίσι. Εκεί δίνει πολλές διαλέξεις και αποκτά μεγάλη φήμη, την εύνοια του βασιλιά Ερρίκου Γ’ και πολλών ισχυρών Γάλλων.

Ο Ερρίκος Γ’ τον στέλνει στην Αγγλία. Τα πράγματα γίνοντα δύσκολα επειδή προκαλεί οι Άγγλοι δεν δέχονται τις ιδέες του. Ο Τζορντάνο θα δεχτεί επίθεση από εξοργισμένο όχλο και θα εγκαταλείψει το Λονδίνο.

Επόμενος προορισμός το Βίτενμπεργκ της Γερμανίας, όπου δίνει διαλέξεις πάνω στον Αριστοτέλη. Δεν θα μείνει πολύ και θα μετακινηθεί στην Πράγα. Οι Λουθηρανοί θα τον αφορίσουν με τη σειρά τους και θα βρεθεί στην Φραγκφούρτη το 1591. Εκεί θα γνωριστεί με τον Ιταλό πατρίκιο Τζοβάνι Μοτσενίγκο, ο οποίος τον πείθει να πάνε στην Βενετία και να του μάθει την τέχνη της απομνημόνευσης.

Δύο μήνες αργοτερα ανακοινώνει στον ισχυρό μαθητή του ότι επιθυμεί να εγκαταλείψει τα μαθήματα και την Βενετία.  Λέγεται ότι ήταν ο Μοτσενίγκο αυτός που τον κατέδωσε στην Ιερά Εξέταση της Βενετίας, ως Σύμβουλος Ιεροεξεταστής που ήταν, και τον συνέλαβαν στις 22 Μαϊου 1592. Σύμφωνα με άλλες πηγές, ο Μοτσενίγκο τον ζήλευε και αφού τον κατηγόρησε ότι ήθελε να κρατήσει τις γνώσεις του για τον εαυτό του, τον κατέδωσε ως αιρετικό. Οι κατηγορίες: βλασφημία, αίρεση, ηθική παρεκτροπή.

Επί επτά χρόνια ζει φυλακισμένος και βασανιζόμενος στις φυλακές της Ρώμης, αρνούμενος να αποκηρύξει τις θέσεις του. Εξετάζεται κι αυτός από τον Ιησουϊτη ιεροεξεταστή Μπελλαρμίν που είχε κιόλας καταδικάσει τον Κοπέρνικο και τον Γαλιλαίο. Τελικά, τον Φεβρουάριο του 1600 ο Πάπας Κλήμης Η΄ τον καταδικάζει σε θάνατο δια της πυράς και ο Τζορντάνο το μαθαίνει, υποχρεωμένος να είναι πεσμένος στα γόνατα. Εν τούτοις, έχει κάτι να πει:

«Πιθανόν εσείς, κριτές μου, να ανακοινώνετε την καταδίκη εναντίον μου με μεγαλύτερο φόβο απ’ ό,τι τη δέχομαι εγώ».

Πιστός στις ιδέες του, καταδικάστηκε σε θάνατο δια της πυράς από την Ιερά Εξέταση της Ρώμης. Οι φλόγες κατασπάραξαν το φθαρτό του σώμα στις 17 Φεβρουαρίου 1600, αποτυγχάνοντας να αγγίξουν το πάντα ελεύθερο πνεύμα του.

Τρείς αιώνες αργότερα, στο σημείο που στήθηκε η πυρά, οι Ιταλοί έστησαν τον αδριάντα του Τζορντάνο Μπρούνο. Του ανθρώπου που μπήκε στην Ιστορία ως σύμβολο της ελεύθερης σκέψης, ως ο άνθρωπος που αναζητούσε την αλήθεια χωρίς να φοβάται το κόστος. 

Δεν φοβάμαι τίποτε, δεν περιμένω τίποτε, είμαι λεύτερος, θα φώναζε τον 20ό αιώνα, ένα άλλο ατίθασο πνεύμα, αυτή τη φορά ελληνικό.