ΘΕΟΣ ΘΝΗΣΚΩΝ
Της Dimitra Papanastasopoulou

Φίλες και φίλοι,

Συνεχίζουμε το οδοιπορικό μας, ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο. Οι περιπέτειες των ηρώων που εξετάσαμε είχαν να κάνουν με την πάλη εναντίον του θανάτου. Όρθωσαν το ανάστημά τους στις σκοτεινές δυνάμεις , πολέμησαν τα τέρατα των πηγών ή των βοτάνων της αθανασίας. Τι συμβαίνει, όμως, μετά, όταν ο άνθρωπος νικά; Πού τον οδηγεί αυτή η νίκη;

Εδώ δεν υπάρχουν μαρτυρίες, μόνο φαντασία. Οι μύθοι οι σχετικοί με τα έσχατα του ανθρώπου και τού κόσμου- οι λεγόμενοι εσχατολογικοί- δεν μπορούν να στηριχθούν σε καμία άμεση εμπειρία. Ο άνθρωπος προβάλλει σε έναν μελλοντικό και απρόβλεπτο κόσμο τους φόβους και τους πόθους του, και, ίσως, τα οράματα που προκύπτουν από αυτή τη διεργασία, να είναι να πιο γνήσια μυθικά.

Αυτοί οι μύθοι δεν προσπαθούν να ερμηνεύσουν, αλλά να μαντέψουν. Στο μέτρο που ο άνθρωπος αισθάνεται ταγμένος να περπατήσει στο δρόμο που αυτοί οι μύθοι χαράζουν, στο μέτρο που πιστεύει στο όποιο περιεχόμενό τους, αυτοί οι μύθοι επενεργούν καταλυτικά στη ζωή του, στο παρόν και στις επιλογές του. Αυτός είναι ο λόγος που οι εσχατολογικοί μύθοι, παρά τον συνήθως φανταστικό ή αυθαίρετο χαρακτήρα τους, είναι οι πλέον ουσιώδεις και πλούσιοι σε συνέπειες, γιατί ο φόβος για την Κόλαση ή η λαχτάρα για τον Παράδεισο υπαγορεύουν όλη την επίγεια συμπεριφορά του.

Το άγνωστο επηρεάζει το γνωστό, το αόρατο βαραίνει πάνω  στο ορατό με την αδυσώπητη ετυμηγορία του, μιας και οι πράξεις του ανθρώπου εδώ στη γη προδιαγράφουν το ουράνιο μέλλον του.

Είναι μια αλήθεια που συνάγουμε από όλους τους μύθους, ασχέτως θρησκειών. Ο Χριστιανισμός επι του προκειμένου εξέφρασε με πιο σαφείς, και κυρίως ρηξικέλευθους όρους, την ίδια αλήθεια που ο αρχαίος παγανιστής είχε κιόλας προβλέψει.

Τι πιο απλό για την ανθρώπινη φαντασία από να στείλει τους ήρωές του, εκεί, στο άγνωστο και στο αόρατο; Μ’ αυτόν τον τρόπο το άγνωστο του θανάτου απαλύνεται και το υπερπέραν, έστω κι αν εξακολουθεί να προκαλεί φόβο, χάνει κατά ένα μέρος το μέγεθος του τρόμου.

Κάθε θρησκεία, κάθε λαός έχει τους δικούς του εξερευνητές, θεούς ή ήρωες, αφού όσα ανακαλύψουν εκείνοι θα χρησιμεύσουν σαν οδηγίες για όλους τους ανθρώπους.

Η ιστορία των θεών που κατεβαίνουν στον Άδη και επιστρέφουν στη γη μας παραδίδεται από σχετικά όψιμα κείμενα, γραμμέαν σε μια εποχή που οι άνθρωποι είχαν προσδώσει σ’ αυτό το άγνωστο μια μορφή. Διαπιστώνουμε, όμως, ότι πρόκειται για αλληγορική και συμβολική διατύπωση, αναφερόμενη στη φύση. Πρέπει να γνωρίζουμε να διακρίνουμε ανάμεσα από τα γραφόμενα, να ανιχνεύουμε πίσω από την πλοκή.

Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι εμείς, όλοι, σήμερα στην αρχή του 21^ου αιώνα έχουμε τη γνώση της ερμηνείας του κύκλου των εποχών, της εναλλαγής ημέρας και νύχτας, πράγμα που δεν συνέβαινε στον αρχαίο άνθρωπο. Εκείνος πίστευε ότι η ζωή του εξαρτιόταν από τη βλάστηση των φυτών, από την αναγέννηση της χλωρίδας, από τις φάσεις της σελήνης. Ωστόσο, γνωρίζοντας ότι ο ίδιος υπόκειται σε ένα διαφορετικό καθεστώς, φαντάστηκε για τον εαυτό του  μια ανάλογη μοίρα με εκείνη των σπόρων και των φυτών∙ανάλογη, όχι όμοια.

Η δύναμη και η ενέργεια που περικλείονται στα στοιχεία της φύσης, η ζωτική αρχή που κάνει τους σπόρους να ξαναφυτρώνουν, το φεγγάρι να ξαναγεννιέται, συγχωνεύθηκαν και πήραν τη μορφή ενός θεϊκού όντος, το οποίο αποσπάστηκε σιγά-σιγά από το φυτικό του περίβλημα και πήρε ανθρώπινη όψη.

Αυτό συνέβη με τη Γη, μια θεότητα άμορφη στις αρχές, που ο Ησίοδος συνάπτει, δίνοντάς της το όνομα Γαία, με μια απέραντη μήτρα που βαθμιαία αντικαθίσταται με τη σειρά της από την ανθρωπόμορφη Δήμητρα- μια θεά που αγαπά τους θνητούς. Με μια ανάλογη αντιστοιχία, η ζωτική και φαντασμαγορική δύναμη που κάνει τους χυμούς να αναβλύζουν στην καρδιά του ασάλευτου δάσους, απέκτησε σταδιακά τη μορφή του θεού Διόνυσου.

Σε αντιδιαστολή με τις αγροτικές θεότητες (Δήμητρα, Ιστάρ, Κυβέλη) που κατεβαίνουν στον Άδη με τη θέλησή τους για να αναζητήσουν την κόρη ή το γιό τους, οι θεότητες της βλάστησης πεθαίνουν από βίαιο θάνατο, φονεύονται ή διαμελίζονται, καίγονται ή εξαφανίζονται στα σκοτάδια, και μόνο χάρη στις φροντίδες της μητέρας ή της ερωμένης τους επανέρχονται στη ζωή.

Όπως και με τις μάχες με τους δράκοντες, το δραματικό πεπρωμένο των θεών της βλάστησης εμφανίζει σε κάθε μύθο μια σειρά παραλλαγών, και η κάθε λεπτομέρεια σηματοδοτεί τον ιδιαίτερο δρόμο και τρόπο που ο κάθε λαός επέλεξε να ξορκίσει το θάνατο.