ΥΜΝΟΣ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΔΙΟΝΥΣΟ

Απόδοση και ερμηνεία

Της Dimitra Papanastasopoulou

Από τους αρχαϊκούς χρόνους γράφηκαν ύμνοι σε όλους τους θεούς. Με τη σημερινή ανάρτηση, την τελευταία για τον θεό Διόνυσο, θα σας διηγηθώ  τον ύμνο προς τιμήν του Βάκχου και την ερμηνεία του.

Ο ύμνος λέγεται ότι γράφηκε ανάμεσα στον 7^ο και τον 4^ο π.Χ. αιώνα. Δεν διευκρινίζεται σε ποιά ακτή αναμένει ο Διόνυσος το πλοίο που ναύλωσε, αλλά ο Απολλόδωρος λέει ότι πρόκειται για το λιμάνι της Ικαρίας και ότι σκοπός του θεού ήταν να πάει με πλοίο μέχρι τη Νάξο.

Οι κουρσάροι «Τυρρηνοί» που αναφέρονται ήταν προφανώς Ετρούσκοι της Ιταλίας, οι οποίοι λυμαίνονταν την Μεσόγειο κατά τον 6^ο π.Χ.αιώνα. Ωστόσο, όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος, Τυρρηνοί αποκαλούνταν και οι Πελασγοί, οι παλιότεροι κάτοικοι της Ελλάδας, οι οποίοι όταν εγκαταστάθηκαν στην Λήμνο δρούσαν ως κουρσάροι.

Ο νεαρός και ωραιότατος θεός, στέκει κοντά στο λιμάνι ατενίζοντας τη θάλασσα. Το ελαφρό αεράκι παίζει με τους μαύρους  και λαμπερούς βοστρύχους  των μαλλιών του και ένας πορφυρός μανδύας καλύπτει τους γεροδεμένους ώμους του. Ένα καράβι γεμάτο Τυρρηνούς  κουρσάρους πλησιάζει και ο καπετάνιος βλέπει με τα αχόρταγα μάτια του έναν πλούσιο νέο. Αμέσως ορέγεται τον πλούτο του πατέρα του και διατάζει να πλευρίσουν όσο το δυνατόν κοντά του.

Οι άνδρες του τον αρπάζουν, τον οδηγούν στο καράβι και φεύγουν με βιάση. Στο μυαλό του κουρσάρου-καπετάνιου γυαλίζει το χρυσάφι που θα πάρει από τον πατέρα του νέου, μόλις ο νέος δώσει το όνομά του.

Προσπαθούν να τον δέσουν χειροπόδαρα, αλλά εις μάτην∙ τα σκοινιά λύνονται και πετάγονται μακρυά. Ο νέος παραμένει σιωπηλός και χαμογελαστός, χωρίς διάθεση να φέρει αντίσταση.

Ο τιμονιέρης που παρακολουθεί, φωνάζει με αγωνία:

«Αφήστε τον ελεύθερο! Δεν είναι θνητός, αλλά θεός! Πάμε πίσω να τον αφήσουμε εκεί που τον βρήκαμε, γιατί σαν θυμώσει θα μας ρίξει σε θύελες και τρικυμίες!»

Ο αρχι-κουρσάρος θυμώνει με τον τιμονιέρη που τολμά να έχει γνώμη αντίθετη με τη δική του και να την εκφράζει:

«Τη δουλειά σου εσύ! Να μη σε νοιάζει τι κάνουμε εμείς που είμαστε ανδρείοι με τούτον εδώ. Λέω να τον πάμε στην Αίγυπτο ή στην Κύπρο ή ακόμα μακρύτερα. Όσο και να μη μιλά, κάποια στιγμή θα μιλήσει, θα μας φανερώσει ποιός είναι ο πατέρας του και πόσο βιός έχει. Δώρο από κάποιον θεό μας ήρθε για να κερδίσουμε μπόλικο χρυσάφι!»

Το καράβι άνοιξε πανιά προς το νότο και πήρε ν’αρμενίζει. Δεν πέρασαν λίγα λεπτά και όλοι οι κουρσάροι κοκκάλωσαν. Το καράβι πλυμμηρίζει με κρασί ευωδιαστό, τα πανιά κυκλώνονται από κλήματα, από τα οποία κρέμονται τσαμπιά με ώριμα σταφύλια, το κατάρτι καλύπτεται στη στιγμή από πυκνό και καταπράσινο κισσό, οι σκαρμοί των κουπιών γεμίζουν και στεφανώνονται από λουλούδια. Ο τρόμος και ο φόβος τους κόβει τα ύπατα. Βρίσκουν κουράγιο και φωνάζουν στον τιμονιέρη ν’ αλλάξει ρότα, να γυρίσει πίσω, ν’ αφήσουν τον νέο στη στεριά που τον βρήκαν.

Είναι, όμως, πολύ αργά, δεν υπάρχει επιστροφή... Ο Διόνυσος, μεταμορφώνονεται ευθύς σε δυνατό αρσενικό λοντάρι και ορμά από την πλώρη, έχοντας πρώτο στόχο τον αρχηγό, τον βέβηλο καπετάνιο. Ξεσκίζει το σώμα του, το κομματιάζει, σκορπίζοντας κι άλλο τρόμο στους άλλους. Και, σαν να μην έφτανε αυτό, μια αρκούδα εμφανίζεται στην πρύμνη και ρίχνεται με φοβερά μουγκρητά πάνω τους. Πολλοί ρίχνονται στη θάλασσα να γλυτώσουν από τα θηρία και μεταμορφώνονται σε δελφίνια μόλις τα σώματά τους έρχονται σε επαφή με το νερό.

Μέσα σ’ αυτόν τον πανικό, ο μόνος ήρεμος και ήσυχος είναι ο τιμονιέρης, βέβαιος ότι ο θεός δεν θα τον τιμωρήσει, αφού από την αρχή υποστήριζε ότι έπρεπε να τον αφήσουν ελεύθερο. Και μαντεύει σωστά, μιάς και ο Διόνυσος, όταν μένουν οι δυό τους στο καράβι του φανερώνεται :

«Είμαι ο Διόνυσος, ο γιός της Σεμέλης και του Δία!»

Αυτά μας εξιστορεί ο ύμνος. Οι μεταμορφώσεις του Διόνυσου, ιδιαίτερα σε λιοντάρι είναι χαρακτηριστικές της ταυτότητας και της παρουσίας του. Το ίδιο είχε κάνει όταν θέλησε να φοβίσει τις κόρες του Μινέα που δεν ακολούθησαν τις υπόλοιπες γυναίκες του Ορχομενού στην τέλεση των τελετών του:

«εγένετο ταύρος και λέων και πάρδαλις και εκ των κελεόντων ερρύη νέκταρ αυτώ και γάλα» (Αντωνίνος Λιβεράλης).

Όσο για την μεταμόρφωση των κουρσάρων σε δελφίνια, πρόκειται για την παράδοση που θέλει τα έξυπνα δελφίνια να προέρχονται από ανθρώπους και γι’ αυτόν τον λόγο είναι πάντα φιλικά.

Καλό κι ευωδιαστό μήνα σε όλους!