ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ

Ο Τιτάνας σύμμαχος των ανθρώπων

Της Dimitra Papanastasopoulou

Η αναφορά στους Ιαπετίδες Τιτάνες, γιων του Ιαπετού και της Ωκεανίδας Κλυμένης (ή Αίθρας ή Ασίας ή Θέμιδας) τελειώνει με τον σπουδαιότερο όλων, τον Προμηθέα- τον συνετό, τον προνοητικό, σύμφωνα με την ετυμολογία του ονόματός του (προ και μήτις=σκέψη).

Ο Προμηθέας, κατά τη διάρκεια της Τιτανομαχίας ήταν σύμμαχος του Δία και γι’ αυτό γλύτωσε από την τιμωρία που επεφύλαξε ο νικητής στους ηττημένους Τιτάνες. Μετά τη λήξη του πολέμου, σύμφωνα με τον Λουκιανό, ο Προμηθέας με τη βοήθεια της Αθηνάς δημιούργησε τον πρώτο άνθρωπο(το λεγόμενο Χρυσό Γένος) από πηλό και φωτιά, δίνοντάς του την εξωτερική μορφή των θεών. Σύμφωνα με τους Ορφικούς, αυτός ο πηλός ήταν το ποτισμένο από το αίμα των Τιτάνων χώμα. Είδαμε στο προηγούμενο αφιέρωμα στον Επιμηθέα τι συνέβη με την δημιουργία, όμως εδώ, θα εστιάσουμε στην απόφαση του Προμηθέα να διορθώσει το λάθος του αδελφού του και να προστατέψει τον άνθρωπο, συμβάλλοντας τα μέγιστα για την ανάπτυξή του. Το μεγαλύτερο δώρο του ήταν η προσφορά της φωτιάς, γεγονός που τον έφερε αντιμέτωπο με τον αρχηγό των Θεών, τον Δία.

Ο Προμηθέας πήγε στο εργαστήριο του Ηφαίστου, τοποθέτησε κρυφά τη φωτιά σε έναν βλαστό νάρθηκα και την πρόσφερε στον άνθρωπο. Τόπος παράδοσης φέρεται η Συκυών της Πελοποννήσου. Η προσφορά δεν τελείωνε εκεί. Ο Προμηθέας έμεινε δίπλα στον άνθρωπο και τον δίδαξε πώς να τη χειρίζεται, πώς να δημιουργεί εργαλεία. Δίδαξε επίσης τις επιστήμες-που τις έκλεψε από την Αθηνά και, προβλέποντας εύκολα την οργή όλων των θεών, προέτρεψε τον άνθρωπο να τους λατρεύει και να τους προσφέρει θυσίες.

Στο θέμα των θυσιών, προέκυψε το πρόβλημα ποιά κομμάτια των ζώων ανήκαν στους θεούς και ποιά στον άνθρωπο. Ο Προμηθέας βρέθηκε στη θέση του μεσάζοντα, με τον Δία να του επιτρέπει να αποφασίσει εκείνος ποιά μέρη των ζώων θα ανήκαν στους θεούς. Σύμφωνα με μια μαρτυρία, ο Δίας κατέβηκε στην Σικυώνα να είναι παρών στο ξεδιάλεγμα. Ο Προμηθέας, όμως, έκανε μια πονηριά: στο ένα μερίδιο έβαλε κόκκαλα σκεπασμένα με λαχταριστό λίπος και το άλλο κρέας σκεπασμένο με δέρμα. Ο Δίας έπεσε στην παγίδα και διάλεξε το λίπος∙ όταν συνειδητοποίησε την απάτη ήταν αργά- είχε δώσει τον θεϊκό του λόγο...

Ήταν, όμως, έξαλος από θυμό και διέταξε τον Ήφαιστο να φτιάξει την Πανδώρα, που γνωρίσαμε στο αφιέρωμα του Επιμηθέα. Ο Προμηθέας, όταν η Πανδώρα άνοιξε το κουτί και ξεπήδησαν όλα τα δεινά του ανθρώπου, μαζί με τις αρρώστιες και τον θάνατο, φρόντισε να διδάξει τον άνθρωπο την επιστήμη της Ιατρικής και την χρήση των βοτάνων.

Ο Δίας, όταν οι άνθρωποι έγιναν κακοί και άδικοι (Χάλκινο Γένος), θέλησε να τους τιμωρήσει, περιλαμβάνοντας στην τιμωρία και τον ίδιο τον Προμηθέα. Η σκέψη του τον οδήγησε στη δημιουργία ενός θανατηφόρου κατακλυσμού, παίρνοντας αφορμή από το περιστατικό των γιών του Λυκάονα. Ο Δίας τους είχε επισκεφθεί, με τη μορφή ενός απλού ταξιδιώτη και εκείνοι που πρόσφεραν ως δείπνο, κομμάτια από τη σάρκα του σκοτωμένου αδελφού τους Νύκτιμου. Εξοργισμένος, τους μεταμόρφωσε σε λύκους και ανέστησε τον Νύκτιμο, αποφασισμένος να εξαφανίσει τους ανθρώπους από προσώπου γης.

Ο Προμηθέας έτρεξε και ενημέρωσε τον Δευκαλίωνα, τον βασιλιά της Φθίας, για τα καταστρεπτικά σχέδια του Δία, προτρέποντάς τον να φτιάξει μια κιβωτό(λάρνακα), να τη γεμίσει με εφόδια και ζώα και να μείνει κλεισμένος εκεί, μαζί με την γυναίκα του Πύρρα, την κόρη του Επιμηθέα. Ο Δευκαλίων και η Πύρρα δημιούργησαν μετά το τέλος του κατακλυσμού το Γένος των Ηρώων.

Τώρα, ο Δίας στράφηκε εναντίον του Προμηθέα και τον έδεσε πάνω σε βράχια, στο όρος Καύκασο, διατάζοντας έναν αητό να του επιτίθεται καθημερινά και να τρώει το συκώτι του τιμωρημένου Ιαπετίδη. Ως αθάνατος, ο Προμηθέας είχε την ικανότητα να αναπλάθεται το συκώτι του κάθε νύχτα, αλλά το πρωί ο αητός έκανε και πάλι την επίθεσή του...

Ο δραματουργός Αισχύλος, στο έργο του Προμηθεύς Δεσμώτης, λέει ότι πίσω από αυτή την απαίσια τιμωρία κρυβόταν ένα ακόμη μυστικό: αφορούσε την Θέτιδα, την οποία ποθούσε ο Δίας, σε αντάλλαγμα την απελευθέρωση του Προμηθέα.

Η τιμωρία έληξε όταν ο Ηρακλής σκότωσε τον αητό και ο Προμηθέας του αποκάλυψε τον τρόπο με τον οποίο θα έπαιρνε τα Μήλα των Εσπερίδων. Ελεύθερος ο Προμηθέας, αντιμετώπιζε ένα άλλο θέμα, αυτό της κατοικίας. Ως Τιτάνας, δεν επιτρεπόταν να κατοικήσει στον Όλυμπο. Ο Κένταυρος Χείρων έδωσε τη λύση, και να πως: είχε τραυματισθεί κατά λάθος από βέλος του Ηρακλή, το οποίο ήταν ποτισμένο στο δηλητηριώδες αίμα της Λερναίας Ύδρας- το αίμα που σκότωνε ό,τι ζωντανό άγγιζε. Ο Χείρων, αθάνατος κι εκείνος, δεν αντιμετώπιζε θέμα θανάτου, αλλά βασανιζόταν από την πληγή που προκαλούσε φρικτούς πόνους. Ζήτησε, λοιπόν, από τον Δία να δώσει την αθανασία του σε κάποιον άλλον, αρκεί να λυτρωθεί από τους πόνους.

Η αθανασία δόθηκε στον ήδη αθάνατο Προμηθέα, ο οποίος πλέον μπορούσε να κάνει χρήση της διαμονής στον Όλυμπο, με έναν όρο: να φορά πάντα στο κεφάλι του ένα στεφάνι και στο χέρι ένα σιδερένιο δαχτυλίδι- σύμβολα της πλήρους υποταγής του στον πανίσχυρο Δία. Η επανάσταση είχε λήξει.