ΠΑΝ Ο ΤΡΑΓΟΠΟΔΑΡΟΣ

Της Dimitra Papanastasopoulou

Γέννημα θρέμμα της Αρκαδικής γης, αυτός ο κακάσχημος, τραγοπόδαρος, με μια τρομακτική οσμή να σου κόβει την αναπνοή, αλλά γλετζές, γκροτέσκος, με ιδιαίτερα σεξουαλικά γούστα, ένας τύπος  «όπου γάμος και χαρά», ήτανένα πλάσμα που κανείς δεν παραδεχόταν ότι το γέννησε. Στον ομηρικό ύμνο «εις Πάνα», αναφέρεται ότι η (άγνωστη) μητέρα του, μόλις είδε το γενειοφόρο με αυτιά και κέρατα κατσικιού «τερατωτόν» που έφερε στον κόσμο το εγκατέλειψε τρομαγμένη. Αντίθετα, ο Ερμής- που φέρεται ως  πατέρας του, σύμφωνα με κάποιες δοξασίες, τον δέχτηκε καλόκαρδα, τόν τύλιξε σε δέρματα λαγού, τον ανέβασε στον Όλυμπο και εκεί, όλοι τον δέχτηκαν. Περισσότερο φιλικός ήταν ο Διόνυσος, με τον οποίο έγιναν φίλοι.

Θεωρείται εφευρέτης του ποιμενικού αυλού, της αποκαλούμενης σύριγγος, και λεγόταν ότι η Σύριγξ ήταν νύμφη, η οποία, κυνηγημένη από τον Πάνα μεταμορφώθηκε σε καλαμιά, για να αποφύγει τον βιασμό της. Ο Πάνας έκοψε ένα κομμάτι καλαμιάς και έφτιαξε μια φλογέρα. Ύστερα, θέλησε να συναγωνιστεί τον Απόλλωνα και την λύρα του... Δεν τα κατάφερε, αλλά ένας από τους κριτές, ο Μίδας, έδωσε ψήφο υπέρ του Πάνα. Ο Απόλλων, οργισμένος, έκανε τα αυτιά του γαϊδουρινά.

Τα διαθέσιμα μυθικά στοιχεία μιλούν για τον Πάνα ως ποιμενικό θεό, του οποίου η λατρεία ξεκίνησε από την Αρκαδία και εξαπλώθηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα, συχνά συνδυασμένη με την οργιαστική λατρεία της Κυβέλης και του Διονύσου.

Βασική ιδιότητα του Πάνα ήταν η προθυμία για γονιμοποίηση, έχουμε δηλαδή μια εντονότατη προσωποποίηση της γεννετήσιας δύναμης της ζωής, γι’ αυτό η λατρεία του αναφερόταν στον κύκλο ανανέωσης της ζωής εν γένει.

Ο μύθος που θέλει τον Ερμή πατέρα του είναι ουσιαστικός, αφού ο Ερμής είναι φαλλική θεότητα.Ο κομπασμός του Πάνα ότι κοιμήθηκε με όλες τις μαινάδες της ακολουθίας του Διόνυσου παραπέμπει επίσης  σε παλαιότερη ομαδική οργιαστική λατρεία για την ανανέωση της ζωής.

Η συνεργασία/ αποδοχή των Ολύμπιων θεών με τον Πάνα δείχνει την απόλυτη σύνδεσή του με την επίσημη θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων, ενώ ο ζωομορφισμός του, παράλληλος με τον δενδρομορφισμό των νυμφών οδηγούν σε ακόμη παλαιότερα στρώματα λατρείας.

Το δέρμα του λαγού, με το οποίο τον κάλυψε ο Ερμής, αναφέρεται σε μαγικές πράξεις στα πλαίσια της οργιαστικής λατρείας.

Ο μύθος για τον θάνατό του είναι πλασμένος αναλογικά με τους μύθους για τον θάνατο άλλων θεών που ανήκαν στον κύκλο της βλάστησης ( π.χ. Άδωνις. Έτσι, ο δαίμων της ελληνικής γης, με ιδιότητες άμεσα συγγενικές με τις δοξασίες περί ανανέωσης της φύσης, ήταν λογικό να πεθάνει, αφήνοντας όμως τον ήχο της φλογέρας του ν’ αντιλαλεί στην ύπαιθρο.

Ωστόσο, ο θάνατος του Πάνα ήταν τόσο σημαντικός που έφτασε να συμβολίζει τον θάνατο ολόκληρου του αρχαίου κόσμου. Έναν θάνατο που δεν επήλθε ακαριαία, αλλά σταδιακά, έναν θάνατο που συνέβη όταν ο Πάνας λατρευόταν ακόμη παντού και δοξαζόταν. Η ανανέωση που ερχόταν ήταν εντελώς διαφορετική, όπως συμβαίνει σε κάθε νέα αρχή.