ΗΦΑΙΣΤΟΣ

Μέρος β΄

Της Dimitra Papanastasopoulou

Ήταν κοινή συνείδηση στους αρχαίους Έλληνες ότι ο Ήφαιστος εκπροσωπούσε τη φωτιά. Σ’ έναν ορφικό ύμνο αναφέρεται ότι «αιθήρ, ήλιος, άστρα, σελήνη, φως αμίαντον» ήσαν «Ηφαίστου μέλη» και ότι ο θεός βρισκόταν σε «πάντα οίκον, πάσαν πόλιν, έθνεα πάντα, σώματα τε θνητών».

Η πτώση του θεού από τον Όλυμπο ταιριάζει με την μυθολογική γενική άποψη των περισσοτέρων λαών ότι η φωτιά «έπεσε από τον ουρανό».

Με τις εκδοχές ότι ο Ήφαιστος έμεινε κουτσός ή ότι τα πόδια του είναι ισχνά λόγω της απασχόλησής του, υποδηλώνεται ότι για την συντήρηση της φωτιάς απαιτείται κάποια βάση όπως είναι η εστία, ένα καμίνι κλπ.

Και βέβαια, οφείλουμε να σκεφθούμε ότι σ’ όλες τις αρχαίες κοινωνίες, οι αρτιμελείς προορίζονταν για τον πόλεμο, ενώ οι «άλλοι» γινόντουσαν τεχνίτες παντός είδους. Έτσι, ο αρχιμάστορας των θεών δεν θα μπορούσε να παραβεί αυτόν τον κανόνα.

Η τοποθέτηση του εργαστηρίου του Ηφαίστου στο όρος Μόσυχλος της Μήμνου ή στην Αίτνα της Σικελίας, έχει να κάνει με τις ηφαιστειακής δραστηριότητας  εμπειρίες των αρχαίων σ’ αυτά τα μέρη. Και τα ηφαίστεια ανήκαν στη σφαίρα επιρροής του θεού.

Η ανάμειξη του Ηφαίστου στον μύθο του τυφλού Ωρίωνα εξηγείται από την λαϊκή αντίληψη ότι το μάτι λειτουργεί με φως ή φωτιά, που περιέχονται μέσα του, ενώ ο εξαγνισμός του Πέλοπα από τον Ήφαιστο δηλώνει υπόμνηση στις καθαρτήριες ιδιότητες της φωτιάς και στην ευρύτατη χρήση της από τη λατρεία σε τελετουργίες καθαρμού.

Εξάλλου, από την τεχνολογία που στηρίζεται στη χρήση της φωτιάς, εξηγείται η προβολή του Ηφαίστου ως φορέα πολιτισμού, σε ρόλο ανάλογο με του Προμηθέα και της Αθηνάς- επίσης συνδεδεμένους με τη φωτιά. Ιδιαίτερα η σχέση του Ηφαίστου με την Αθηνά, δηλαδή η επέμβασή του στη γέννησή της, η κατοπινή επιδίωξη να ενωθεί μαζί της και η από κοινού συνεργασία, έχουν κοινό παρονομαστή την συγγενική και κοινή τους λατρεία από τις συντ4χνίες της Αθήνας ( από όπου προέρχεται η Ηφαιστεία Αθηνά).

Το σμίξιμο, τώρα, του Ηφαίστου με την καλλονή Αφροδίτη υποδηλώνει αφ’ ενός την ανάμειξη φωτιάς και γης  στην δημιουργία μορφών, προϋποθέτοντας την ύπαρξη της κεραμεικής και αφ’ ετέρου τη στενή σχέση της ομορφιάς της φύσης με την ομορφιά της τέχνης.

Το δέσιμο της Ήρας στο θρόνο της από τον Δία, του Άρη πάνω στο κρεββάτι της Αφροδίτης και του Ηξίονα και της Ήρας στον ουρανό, αναφέρονται στην μαγική αντίληψη του «δεσίματος του εχθρού» (να μη λησμονούμε το δέσιμο των ανέμων στην Οδύσσεια...). Όταν το δέσιμο αυτό γίνεται με πρωτοβουλία του Ηφαίστου, τότε η αναφορά δεν περιορίζεται στην όποια μαγεία, αλλά επεκτείνεται στην λειτουργία της πάνω στην τέχνη, είναι μια υπόμνηση στην ιστορική της εξέλιξη από τα υποτυπώδη ξόανα  στα αγάλαμτα με τα απελευθερωμένα μέλη.

Η φιλική σχέση του Ηφαίστου με τον Διόνυσο μαρτυρά την γνώση ότι τα ηφαιστειακά εδάφη ευνοούν ιδιαίτερα την καλλιέργεια της αμπέλου, αλλά και εκείνη των καιρικών φαινομένων  ως συντελεστές αυτής της καλλιέργειας, κάτι που υποδηλώνεται και στην γέννηση του Διονύσου υπό τους ήχους βροντών και αστραπών.

Άλλωστε, το πλάσιμο του ανθρώπου από χώμα και νερό με την παρουσία της φωτιάς, στην περίπτωση π.χ. της δημιουργίας της Πανδώρας από τον Ήφαιστο, υποδηλώνει την διττή του προέλευση(πνεύμα και σάρκα, φθαρτό και άφθαρτο).