ΝΑΟΣ ΟΛΥΜΠΙΟΥ ΔΙΟΣ

Της Dimitra Papanastasopoulou

Ο ναός του Διός στην Ολυμπία ήταν ένα αριστούργημα δωρικής αρχιτεκτονικής και εθεωρείτο ως το μεγαλοπρεπέστερο όλων των κτιρίων λατρείας της εποχής του.

Βρισκόταν στον περίβολο της Άλτεως, στο ιερό που ήταν αφιερωμένο στον αρχηγό των θεών στην Ολυμπία, όπου λάμβαναν χώρα οι Ολυμπιακοί Αγώνες κατά την αρχαιότητα.

Ο χώρος της Άλτεως με το ιερό άλσος, τον σηκό, τους υπαίθριους βωμούς και τον τύμβο του Πέλοπα διαμορφώθηκε για πρώτη φορά γύρω στον 10^ο π.Χ. αιώνα.

Αρχιτέκτονας του ναού ήταν ο Λίβων (πρώτο μισό του 5^ου π.Χ. αι) από την γειτονική Ήλιδα, θεωρούμενος ως ο κράτιστος των Ελλήνων αρχιτεκτόνων της ακμής του δωρικού ρυθμού, αλλά οι γλύπτες των αγαλμάτων, των αετωμάτων και των μετοπών παραμένουν άγνωστοι. Ο Παυσανίας αναφέρει τον Παιώνιο, όμως αυτό δεν έχει γίνει αποδεκτό.

Η κύρια κατασκευή του ναού έγινε από τοπικό ασβεστόλιθο, τον κογχυλιάτη,- δυστυχώς κακής ποιότητας- ο οποίος καλύφθηκε για ενίσχυση από ένα λεπτό κονίαμα, που με τη σειρά του έδωσε την εντύπωση του μαρμάρου. Μάρμαρο χρησιμοποιήθηκε για τον εσωτερικό διάκοσμο.

Πρόκειται για έναν τυπικό δωρικό περίπτερο ναό, με έξι κίονες πλάτος και δεκατρείς μήκος. Ο στυλοβάτης έχει μήκος 64,12μ., πλάτος 27,68μ. και το ύψος των κιόνων είναι 10,51μ. Ο ναός είναι διπλός, δηλαδή,  ο σηκός είναι χωρισμένος σε πρόναο, κυρίως ναό και οπισθόδομο.

Η είσοδος ήταν στα ανατολικά και αντί για σκαλοπάτια υπήρχε ράμπα. Στο εσωτερικό υπήρχαν δύο διώροφες κιονοστοιχίες, κοντά στους τοίχους, δημιουργώντας τρία κλίτη, με το μεσαίο να έχει διπλάσιο πλάτος από τα δύο πλευρικά.

Πάνω από τα πλευρικά κλίτη δημιουργούνταν ένα υπερώο, η στέγη του οποίου έφερε κεράμωση κορινθιακού τύπου.

Οι Ηλείοι άρχισαν να κτίζουν τον ναό με τα έσοδα των λαφύρων που αποκόμισαν κατά τον νικηφόρο πόλεμο εναντίον της Πίσας το 471π.Χ. και  τον τελείωσαν γύρω στα 457π.Χ (σε 15 περίπου χρόνια). Ο Ζεύς μέχρι τότε λατρευόταν σε έναν άλλο ναό, μαζί με την Ήρα.

Υπάρχει η πληροφορία ότι οι Σπαρτιάτες τοποθέτησαν μια χρυσή ασπίδα ως ανάθημα στο επιστήλιο του σχεδόν τελειωμένου ναού, μετά την νίκη τους στην Τανάγρα το 457π.Χ.

Το 426 μ.Χ. ο Θεοδόσιος Β΄διέταξε την πυρπόληση του ναού (μαζί με όλους τους άλλους του ελληνικού χώρου), ενώ οι σεισμοί του 522 και του 551 αποτελίωσαν όσα είχαν γλυτώσει από τη θρησκευτική μανία. Οι Γότθοι αργότερα προκάλεσαν κι άλλες λεηλασίες, ενώ με τα υπολείματα χτίσθηκε ένας χριστιανικός ναός, μέχρι που ένας άλλος σεισμός τον γκρέμισε κι αυτόν. Ό,τι είχε απομείνει από τον υπέρκαλλο ναό του Δία ήταν πλέον μισοθαμμένο.

Οι κατολισθήσεις και οι πλημμύρες του Αλφειού ποταμού κάλυψαν εντελώς τον ναό στους επόμενους αιώνες. Το αρχαίο ιερό ξεχάστηκε, πέρασε κι αυτό στη σφαίρα του μύθου, μέχρι που εντοπίστηκε από τον Άγγλο Ρίτσαρντ Τσάντλερ το 1766.

Το 1829, μια ομάδα Γάλλων αρχαιολόγων ανέσκαψε μερικώς τον ναό του Διός, κλέβοντας θραύσματα των αετωμάτων  για το Μουσείο του Λούβρου.

Η συστηματική ανασκαφή ξεκίνησε το 1875 από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και συνεχίστηκε και στον 20ό αιώνα.

Εσωτερικός διάκοσμος

Ο γλυπτός διάκοσμος ξεκίνησε περί το 460π.Χ. και χρησιμοποιήθηκε παριανό μάρμαρο. Ανήκει στον λεγόμενο Αυστηρό Ρυθμό της πρώιμης κλασσικής γλυπτικής και αποτελεί ένα από τα πλέον έξοχα δείγματά του.

Στο αέτωμα της ανατολικής πλευράς απεικονιζόταν ο τοπικός μύθος του Πέλοπα, ο οποίος επιθυμούσε να παντρευτεί την Ιπποδάμεια, κόρη του βασιλιά της Πίσας Οινόμαου. Ο βασιλιάς τον κάλεσε σε αρματοδρομία με σκοπό να τον φονεύσει. Ο Πέλοπας, όμως, κέρδισε και την ιπποδρομία και την Ιπποδάμεια και το θρόνο της Πίσας. Ο Ζεύς ήταν η κεντρική μορφή του αετώματος, στον ρόλο του διαιτητή, ανάμεσα στους νικητές Ηλείους και τους ηττημένους Πισαίους.

Στο δυτικό αέτωμα υπήρχε μια Κενταυρομαχία: η απόπειρα απαγωγής των Λαπιθίδων από τους Κενταύρους στον γάμο του Πειρίθου, με κεντρική θεϊκή μορφή τον Απόλλωνα. Και πάλι ο Παυσανίας φαίνεται να κάνει λάθος στον γλύπτη(αναφέρει τον Αλκαμένη). Το αέτωμα έφερε επίστεψη από ακρωτήρια και στο κέντρο δέσποζε ένα επίχρυσο άγαλμα της Νίκης, ενώ οι μετόπες των στενών πλευρών είχαν γλυπτό διάκοσμο σχετικό με τους άθλους του Ηρακλή.

Στο δάπεδο του πρόναου, στα ελληνιστικά χρόνια κατασκευάστηκε ψηφιδωτό, το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα, με παραστάσεις Τριτώνων.

Ο ναός ήταν γνωστός στην αρχαιότητα και για το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός, τοποθετημένο σε περίοπτη θέση εντός του ναού, σμιλεμένο από τα μαγικά χέρια του Φειδία, γύρω στα 430π.Χ.- ένα από τα επτά θαύματα του τότε γνωστού κόσμου.

Το άγαλμα θα το δούμε αναλυτικά την επόμενη εβδομάδα. Μέχρι τότε, να είστε όλοι καλά!!