ΤΟ ΧΡΥΣΕΛΕΦΑΝΤΙΝΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΟΥ ΔΙΟΣ ΣΤΗΝ ΟΛΥΜΠΙΑ

Της Dimitra Papanastasopoulou

Μια  εκπληκτική κατασκευή του Φειδία, που άντεξε σχεδόν χίλια χρόνια,ύψους περίπου 13 μέτρων, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου∙ μιλάμε για το διάσημο άγαλμα του αρχηγού των θεών, του Δία, το οποίο δέσποζε στο εσωτερικό δυτικό άκρο του ναού του στην Ολυμπία, τοποθετημένο σε μια υπερυψωμένη βάση διαστάσεων 6,5 Χ10 μέτρα, η οποία σχημάτιζε τρία σκαλοπάτια και περιτριγυρισμένο από τριάντα έξ γρανίτινες κολώνες.

Ο Φειδίας έστησε το εργαστήριό του εκεί, στην  Ολυμπία και τού χρειάστηκαν κατ’ άλλους οκτώ και κατ’ άλλους δώδεκα χρόνια για να το τελειώσει (430π.Χ.).

Το πελώριο άγαλμα απεικόνιζε τον Δία καθιστό, με το δαφνοστεφανωμένο κεφάλι του να αγγίζει σχεδόν την οροφή.

Ο Παυσανίας μας πληροφορεί ότι τα μάτια του θεού είχαν πολύτιμες πέτρες και το δάφνινο στεφάνι ήταν φτιαγμένο από πράσινο σμάλτο. Ο θεός κρατούσε στο δεξί του χέρι  μια Νίκη από ελεφαντόδοντο και χρυσό και στο αριστερό ένα σκήπτρο από πολλά είδη μετάλλων, το οποίο κατέληγε σε έναν αητό. Τα σανδάλια και ο χιτώνας του ήταν από ατόφιο χρυσάφι, χρυσάφι στολισμένο με άνθη και εικόνες ζώων, ενώ ο επιβλητικός θρόνος ήταν διακοσμημένος με χρυσό, πολύτιμους λίθους, έβενο και ελεφαντόδοντο. Κοντά στα πόδια του Δία υπήρχαν δύο απομιμήσεις λεόντων σε ανάπαυση.

Τους βραχίονες του θρόνου στήριζαν γλυπτές απεικονίσεις Σφιγγών, οι οποίες απήγαναν νεαρούς Θηβαίους. Η θανάτωση των παιδιών της Νιόβης από τον Απόλλωνα και την Άρτεμη αναπαριστανόταν κάτω από τις Σφίγγες. Σε κάθε πόδι του θρόνου υπήρχαν συνολικά τέσσερις Νίκες, ενώ άλλες δύο εμφανίζονταν κοντά στα πέλματα των ποδιών του θεού.

Πάνω από την κεφαλή του Διός, στο ψηλότερο σημείο του θρόνου του, ο Φειδίας σμίλεψε από τη μια πλευρά τις Χάριτες και από την άλλη τις Ώρες. Στις πλαϊνές πλευρές του θρόνου υπήρχαν μεταλλικές πλάκες που είχαν χαραγμένες τις μορφές της αναδυομένης Αφροδίτης, το πολεμικό άρμα του Ήλιου και το άρμα της Σελήνης.

Οι τοιχογραφίες γύρω από το άγαλμα, που εμπόδιζαν την πρόσβαση στο θρόνο, αποδίδονται στον ζωγράφο Πάναινο, που άλλες πηγές τον εμφανίζουν ως ανιψιό και άλλες ως αδελφό του Φειδία. Κάποιες από αυτές παρίσταναν τον Άτλαντα που στήριζε τον ουρανό και τη γη, έχοντας κοντά του τον Ηρακλή.

Η στέγη ακριβώς πάνω από το άγαλμα ήταν ανοιχτή για να δέχεται το φως ανεμπόδιστα.

Η παράδοση θέλει τον Πάναινο να ρωτά τον Φειδία πώς εμπνεύστηκε την εξαιρετικά χαρισματική και επιβλητική μορφή του Δία και τον Φειδία να τον παραπέμπει στον Όμηρο, σε μια περιγραφή που ο θεός είναι τόσο αυστηρός, ώστε ένα νεύμα του κεφαλιού του ήταν ικανό να κάνει τον Όλυμπο να τρέμει.

Όταν το έργο τελείωσε, ο Φειδίας προσευχήθηκε στον Δία, ζητώντας ένα του σημάδι που θα έδειχνε την ευαρέσκειά του. Ένας κεραυνός έπεσε την ίδια ώρα αρκετά πιο πέρα, σε ένα σημείο που, μέχρι την εποχή του Πυσανία ήταν τοποθετημένη μια χάκινη υδρία.

Στα τέλη του 4^ου π.Χ. αι., ο βασιλιάς της Συρίας Αντίοχος Α΄ο Σωτήρ, έστειλε ως ανάθημα στον ναό του Διός στην Ολυμπία ένα μάλλινο παραπέτασμα, κοσμημένο με ασσυριακά υφαντά, βαμμένο στο χρώμα της πορφύρας. Το ύφασμα τοποθετήθηκε πίσω από το άγαλμα, προσθέτοντας μια διαφορετική επιβλητική διάσταση και συνδυάζοντας την ανατολική με τη δυτική τεχνική.

Στα μέσα του 2^ου π.Χ. αι. Ο γλύπτης Δαμοφών ο Μεσσήνιος επισκεύασε κάποιες ρωγμές που παρουσιάστηκαν στο άγαλμα. Το έκανε με περισσή δεξιοτεχνία και σεβασμό.

Ο Καλιγούλας (1ος μ.Χ.αι.) θέλησε να το μεταφέρει στη Ρώμη και να του αλλάξει τα χαρακτηριστικά του προσώπου, έτσι ώστε το άγαλμα να απεικονίζει τον ίδιο, και έστειλε τους ανάλογους τεχνίτες να κάνουν πράξη την επιθυμία του. Ωστόσο, σύμφωνα με τον βιογράφο του Σουητώνιο, οι τεχνίτες κατατρόμαξαν όταν άκουσαν να βγαίνει από το άγαλμα ένας δυνατός καγχασμός, γκρεμίζοντας το ικρίωμα που είχαν κατασκευάσει για τη μεταφορά του. Υπάρχει και μια άλλη παράδοση που λέει ότι οι τεχνίτες δεν κατάφεραν να μεταφέρουν το άγαλμα, επειδή έπεσε ένας κεραυνός στο πλοίο τους και το κατέστρεψε. Όπως και να έγιναν τα πράγματα, οι τεχνίτες γύρισαν άπρακτοι και , ευτυχώς για εκείνους, ο Καλιγούλας είχε κιόλας δολοφονηθεί.

Στα χρόνια της βασιλείας του αυτοκράτορα Θεοδοσίου Α΄τέθηκε εκτός νόμου η λατρεία των αρχαίων Ελλήνων, οι ναοί και τα μαντεία έκλεισαν, οι Ολυμπιακοί Αγώνες καταργήθηκαν(393μ.Χ.), το εργαστήριο του Φειδία στην Ολυμπία έγινε χριστιανικός ναός.

Όσο για την τύχη του αγάλματος, υπάρχουν δύο εκδοχές:

Σύμφωνα με την πρώτη, το 426 ο ναός πυρπολήθηκε και το άγλαμα καταστράφηκε ή κατατεμαχίστηκε και λεηλατήθηκε-οι συνθήκες της καταστροφής, όμως, παραμένουν άγνωστες.

Σύμφωνα με τη δεύτερη, το χρυσελεφάντινο άγαλμα μεταφέρθηκε το 390 από τον ίδιο τον Θεοδόσιο Α΄στην Κωνσταντινούπολη. Ο Λαύσος, ένας Έλληνας ευνούχος, το πήρε στο παλάτι που είχε στις όχθες του Βοσπόρου, και το τοποθέτησε ανάμεσα σε πολλά άλλα έργα τέχνης. Ωστόσο, ή το 462 ή το 475, το παλάτι καταστράφηκε από πυρκαγιά και το άγαλμα καταστράφηκε.