ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ ( 1878-1920)

Ένας εναντίον όλων

Μέρος α΄

Της Dimitra Papanastasopoulou

Συμπληρώνονται εκατό χρόνια από την στυγνή και μυστηριώδη δολοφονία αυτής της ξεχωριστής μορφής, του ανθρώπου που είχε την ψυχική δύναμη να ορθώνει πάντα το ανάστημά του χωρίς να μετρά το «πολιτικό κόστος». Την τόλμη του αυτή την πλήρωσε με την ίδια του τη ζωή, αλλά το αιμάτινο στίγμα του θα μείνει πάντα λαμπερό στο μέλλον.

Ας ξετυλίξουμε μαζί το νήμα της ολιγόχρονης ζωής του, προσπαθώντας να τον γνωρίσουμε μέσα από τα έργα και τα λόγια του...

Γονείς του υπήρξαν ο πολιτικός και πρωθυπουργός Στέφανος Δραγούμης, με καταγωγή το Βογατσικό Καστοριάς, και η Ελισάβετ Κοντογιαννάκη, κόρη του τραπεζίτη και επίτιμου Γενικού Προξένου της Ελλάδας στην Αγία Πετρούπολη Ιωάννη Κοντογιαννάκη.

Ο Ιωάννης (Ίων) γεννήθηκε στην Αθήνα στις 14 Σεπτεμβρίου 1878 και ήταν το πέμπτο από τα έντεκα παιδιά της οικογένειας. Σπούδασε νομική στο Παρίσι, υπηρέτησε ως εθελοντής στο Μηχανικό το 1897 και συμπλήρωσε τη θητεία του στο Πεζικό.

Από το 1899 εισήλθε στο Διπλωματικό Σώμα και υπηρέτησε διαδοχικά ως Υποπρόξενος στο Μοναστήρι- με δική του απαίτηση- και στη συνέχεια στην Ανατολική Μακεδονία στο Προξενείο Σερρών (1903), στην Ανατολική Ρωμυλία στο Προξενείο του Πύργου και στη Θράκη στο Προξενείο της Φιλιππούπολης (1904), ενώ από τον Μάιο του 1904 συμμετείχε ως έφεδρος δεκανέας στα γυμνάσια του ελληνικού στρατού. Το 1905 βρέθηκε υποπρόξενος στην Πρεσβεία μας στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.

Όπου πήγαινε οργάνωνε τις ελληνορθοδοξες κοινότητες εναντίον των βουλγαρικών εξαρχικών κομιτάτων, κινητοποιούσε τις Ελληνικές Δυνάμεις και υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του Μακεδονικού Αγώνα, πείθοντας και τον σύζυγο της αδελφής του Ναταλίας, τον γνωστό μας Παύλο Μελά να πάρει μέρος.

Ο αγώνας του δεν σταματούσε, παρά τις δυσκολίες. Συνεχίστηκε και από την Κωνσταντινούπολη (1907-1909) υπηρετώντας στην εκεί Ελληνική Πρεσβεία. Από την Πόλη, το 1908, με τη συνεργασία του Αθανασίου Σουλιώτη-Νικολαϊδη, ίδρυσε την «Οργάνωση της Κωνσταντινουπόλεως» με σκοπό την συνεννοηση όλων των εθνοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας για ισοπολιτεία.

Το 1909 οργάνωσε στο Υπουργείο Εξωτερικών το Β΄ Πολιτικό Τμήμα Ανατολικών Υποθέσεων. Το 1910 συνέπραξε στην ίδρυση του «Εκπαιδευτικού Ομίλου», και έγινε γνωστός στο χώρο των γραμμάτων, καθώς συνεργάστηκε με το γνωστό τότε περιοδικό «Νουμάς» του Δημητρίου Ταγκόπουλου, χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο «Ίδας».

Το 1911, όταν οι Ιταλοί κατέλαβαν τα Δωδεκάνησα, ο Ίων Δραγούμης συγκρότησε στην Πάτμο πανδωδεκανησιακό συνέδριο, στο οποίο διακήρυξε το αίτημα της Ένωσης των νησιών με την Ελλάδα.

Στη συνέχια υπηρέτησε στο επιτελείο του Αρχιστράτηγου και Διαδόχου Κωνσταντίνου ως δεκανέας. Μαζί με το Βίκτορα Δούσμανη και τον Ιωάννη Μεταξά στάλθηκε να διαπραγματευτεί με τον Ταχσίν Πασά την παράδοση της Θεσσαλονίκης, γράφοντας δίπλα-δίπλα με τον γιο του Ταχσίν Πασά την Συμφωνία Παράδοσης.

Το 1914 εστάλη ως πρεσβευτής στην Αγία Πετρούπολη, όπου και διαχειρίστηκε το ζήτημα του Αγίου Όρους, φροντίζοντας παράλληλα να οργανώσει τις ελληνικές κοινότητες της Ρωσίας.

Το 1915 εξελέγη βουλευτής Φλωρίνης και το 1916 εξέδωσε το περιοδικό «Πολιτική Επιθεώρησις».

Στα Νοεμβριανά του 1916, όταν οι Επίστρατοι δολοφόνησαν δεκάδες Μικρασιάτες πρόσφυγες ως Βενιζελικούς και συνέλαβαν τον Μπενάκη (πατέρα της Πηνελόπης Δέλτα) ο Δραγούμης φάνηκε να επικροτεί την βία των Επίστρατων. Την επόμενη χρονιά, με την κατάρρευση της Μοναρχίας και την επιστροφή της Κυβέρνησης Βενιζέλου, εξορίστηκε στην Κορσική μαζί με άλλους (Ιωάννη Μεταξά, Δημήτρη Γούναρη, Γεώργιο Πεζματζόγλου). Επέστρεψε δύο χρόνια αργότερα στη Σκόπελο(1919) για να αφεθεί ελεύθερος τον Νοέμβριο (1919).

Ενώ στην αρχή συμφωνούσε με τον Βενιζέλο (ερχόμενος σε σύγκρουση με τον αντιβενιζελικό πατέρα του), στη συνέχεια βρέθηκε στο αντίπαλο στρατόπεδο, διαφωνώντας πλήρως με την πολιτική της ενσωμάτωσης της Ιωνίας στην Ελλάδα, επειδή θεωρούσε ότι το όλο εγχείρημα ήταν στρατιωτικά ανέφικτο, ότι ήταν προτιμότερο να δημιουργηθούν καλύτερες συνθήκες μιας ειρηνικής πορείας μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων στην περιοχή. Από την εξορία του τον Φεβρουάριο του 1919, όταν η Ελλάδα βρισκόταν ανάμεσα στους νικητές, κατήγγειλε την «ελπίδα του κοινού κέρδους των Αγγλογάλλων ιμπεριαλιστών και του Βενιζέλου».

Γράφει ο Αγτζίδης για την συγκεκριμένη στάση του Ίωνα Δραγούμη:

«Ενώ η γενοκτονία στην Ανατολή από τον τουρκικό εθνικισμό έχει ξεκινήσει από το 1914, πλήθη προσφύγων από την Ανατολική Θράκη, την Ιωνία και τον Πόντο έχουν κατακλύσει το ελληνικό κράτος και υπάρχει το ζήτημα του τρόπου με τον οποίο θα αντικατασταθεί η πολυεθνική μουσουλμανική Αυτοκρατορία -που πλέον εξαφανίζεται από το ιστορικό προσκήνιο- για τον Δραγούμη και τη μοναρχική παράταξή του, δεν υπάρχουν εθνικά ζητήματα, ούτε υπάρχει ανάγκη εθνικής απελευθέρωσης των Ελλήνων ή των Αρμενίων της Ανατολής. Η αποστροφή για τους δυτικούς ευρωπαίους ιμπεριαλιστές τον οδηγεί σε μια προσέγγιση των Μπολσεβίκων και της επανάστασης τους».

Εκτός από τα άρθρα του στον «Νουμά», και στην «Πολιτική Επιθεώρηση» έγραψε τα εξής βιβλία-μελέτες:

Το Μονοπάτι (1902), Μαρτύρων και Ηρώων Αίμα(1907, εμπνευσμένο από τον Μακεδονικό Αγώνα και αφιερωμένο στον Παύλο Μελά), Σαμοθράκη (1908), Όσοι ζωντανοί (1911), Ελληνικός Πολιτισμός (1914), Σταμάτημα (1918) και Ο Ελληνισμός μου και οι Έλληνες ( που εκδόθηκε το 1927 με επιμέλεια του αδελφού του Φίλιππου).