ΙΩΝ ΔΡΑΓΟΥΜΗΣ

Ένας εναντίον όλων

Μέρος δ΄

Οι ιδέες του

Της Dimitra Papanastasopoulou

Πέρασε στην ιστορία σαν ένας από τους πιο παρεξηγημένους, περισσότερο αμαυρωμένους και λιγότερο δικαιωμενους διανοητές της νεοελληνικής σκέψης και συνείδησης, όπως γράφηκε μετά τον θάνατό του. Κάποιοι τον θεώρησαν σωβινιστή, κάποιοι ρομαντική και αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, αφήνοντας το έργο του για πολλά χρόνια στο σκοτάδι.

Ο Δημήτρης Τζιόβας υποστηρίζει ότι ο Ιων Δραγούμης ανήκει στους διανοούμενους που συγχέουν τον εθνικισμό με τον σοσιαλισμό ή ταλαντεύονται γενικότερα ανάμεσα σε διαφορετικές θεωρήσεις.

Γράφηκε ότι μισούσε τον Ελ. Βενιζέλο επειδή τον θεωρούσε υπέυθυνο για την καταστροφή του σχεδίου του για την αναγέννηση των ελληνικών κοινοτήτων, παραβλέποντας την ανάδυση του νεοτουρκικού εθνικισμού. Υπήρξε γεγονός ότι στηλίτευσε γραπτώς την κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό (Βενιζέλο) για την πολιτική ευθύνη των στρατιωτικών ενεργειών, θεωρώντας ότι «ο μεγαλύτερος εχθρός της Ρλλάδας είναι ο Βενιζέλος και οι συμπαραστάτες του Κρητικοί και Μικρασιάτες».

Ο Κωνσταντίνος Θ. Δημαράς θεωρεί ότι ο Ιων Δραγούμης έπαιξε βασικό ρόλο στην διαμόρφωση της ελληνικής ιδεολογίας στα χρόνια 1881-1913, έχοντας με το μέρος του τους Μανουήλ Χαιρέτη, Περικλή Γιαννόπουλο, Κων/νο Σάθα, Γιάννη Ψυχάρη, Αργύρη Εφταλιώτη, Γρηγόρη Ξενόπουλο κ.α. Πίστευε στην αξιοποίηση όλων των στοιχείων της ελληνικής κληρονομιάς (αρχαιότητα και Βυζάντιο, λαϊκή παράδοση, δημοτική γλώσσα) σε ένα οργανωμένο σύνολο, και στην μετάβαση από τη θεωρία στην πράξη- κορύφωση της οποίας υπήρξε ο Μακεδονικός Αγώνας και οι Βαλκανικοί Πόλεμοι.

Είναι βαθιά επηρεασμένος από το έργο του Φρ. Νίτσε και του Μωρίς Μπαρρές, αλλά δεν περιορίζεται στα δικά τους πλαίσια.

Μπορούμε να έχουμε πλήρη και ολοκληρωμένη εικόνα της εθνικής και πολιτικής του ιδεολογίας στο έργο του ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ( εκδόθηκε το 1913).

Όπως σημειώνει ο Κων/νος Βακαλόπουλος, ο εθνικισμός του Ίωνα δεν είχε να κάνει τίποτε με οποιαδήποτε άλλη μορφή εθνικισμού (κομμουνιστικού, περιφερειακού, διεθνιστικού, ολοκληρωτικού). Ήταν επόμενο λοιπόν οι ενεργητικοί άνθρωποι να είναι και εθνικιστές.

Είναι μεγάλη αλήθεια, αν η σκέψη και οι πράξεις κάποιου διαφέρουν από το σύνολο και χαράζουν ένα απόλυτα χωριστό μονοπάτι, να τον απομονώσουν, να θελήσουν να τον εξαφανίσουν.

Μπορούμε να χωρίσυμε την ιδεολογία του Ίωνα Δραγούμη, αναλύοντάς την συγχρόνως με δυο λόγια, στους παρακάτω άξονες:

-      Έθνος και κράτος: Το έθνος έχει σκοπό την δημιουργία και την καλλιέργεια πολιτισμού, με ειρηνικό τρόπο. Το κράτος πρέπει να υπάρχει μόνο για να υπηρετεί το έθνος.

-      Φυλή: Η ελληνική φυλή διατήρησε τον ιδιαίτερο χαρακτήρα και τη συνείδησή της στη διάρκεια των χιλιάδων ετών της ιστορίας της. Ο Δραγούμης δεν αρνείται τις ξένες προσμίξεις παρά μόνον όταν είναι τέτοιες ώστε να διαλύσουν την ταυτότητα της φυλής.

-      Το Εγώ και η ταύτισή του με το έθνος και τη φυλή: Ο Δραγούμης ταυτίζει το «εγώ» με το έθνος και τη φυλή του, αισθάνεται σαν κύτταρο του ελληνισμού, κάτι που το καταγράφει στο έργο του ΜΑΡΤΥΡΩΝ ΚΑΙ ΗΡΩΩΝ ΑΙΜΑ (εκδ. 1907). Στο έργο του ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ(1906-1909) ενώνεται και με την ελληνική φύση. Γράφει : όταν αρχίζω να πελαγώνω μες στις ιδέες μου ή όταν αρχίζει να στερεύει το μυαλό μου, πιάνω μια πέτρα, ένα δέντρο, το χώμα για να βεβαιωθώ πως δεν παραστρατίζω.

-      Εξωτερική πολιτική: Αντιμάχεται σφοδρά την «ελληνική πολιτική προσθηκών», ερχόμενος σε οξεία αντιπαράθεση με τον Βενιζέλο, ενώ ανάμεσα στα 1907-1909, όταν βρίσκεται με τον Αθανάσιο Σουλιώτη-Νικολαϊδη στην Κωνσταντινούπολη, ιδρύει την «Οργάνωση Κων/πόλεως» προσβλέποντας στην ανασυσταση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και της απελευθέρωσης ολόκληρου του ελληνισμού. Τα γεγονότα (εκτουρκιστική πολιτική των Νεότουρκων) θα τον αναγκάσει να αρκεστεί στην ένωση της ελληνικής φυλής και μόνο.

-      Παράδοση: Την υπερασπίζεται, αντιμαχόμενος τον λιογιωτατισμό και την αρχαιοπληξία. Η παράδοση είναι για εκείνον ο ζωογόνος χυμός του δέντρου του ελληνισμού, ο εσωτερικότερος και γνησιότερος κρίκος που μας συνδέει με όλους τους παλιότερους ελληνικούς πολιτισμούς. Σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσει και την Ορθοδοξία, την οποία θεωρεί συνεκτικό ιστό, πνευματικό στήριγμα του ελληνισμού, αν και ο ίδιος θεωρείται άθεος ή αγνωστικιστής και στηλιτεύει καυστικά, όποτε τού παρουσιάζεται η ευκαιρία,  τις όποιες πολιτικές ολιγωρίες των ιεραρχών. Γράφει : Όπου βρεθούν δέκα Ρωμιοί γτειάνουν κοινότητα. Συνάζουν πρώτα χρήματα για την εκκλησιά. Άμα τη χτίσουν φέρνουν παπά. Έπειτα και τις γυναίκες τους. Ύστερα, με τους δίσκους της εκλησιάς, συνάζουν χρήματα και φτειάνουν σκολειό. Τελος φέρνουνε δάσκαλο για τα παιδιά τους- και νάτην η κοινότητα.

-      Εθνικισμός, σοσιαλισμός, ανθρωπισμός: Μετά από μακριά πορεία εσωτερικού προβληματισμού θα καταλήξει (στα χρόνια της εξορίας και συγχρόνως τα τελευταία της ζωής του -1917 ως 1920) σ’ έναν συνδυασμό. Γράφει στο ημερολόγιό του: Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός σοσιαλιστής. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να γίνω στενός πατριώτης. Αγαπώ πάρα πολύ τον άνθρωπο για να νοιώσω τον εαυτό μου άτομο. Από άνθρωπος μιας τάξης με ορισμένα συμφέροντα τάξης, γίνομαι σοσιαλιστής με την πλατιά έννοια, και θέλω καινούρια οικονομία της κοινωνίας μου και των άλλων κοινωνιών. Από στενός πατριώτης γίνομαι εθνικιστής, με τη συνείδηση του έθνους μου και όλων των άλλων εθνών, γιατί οι διαφορές των εθνών πάντα θα υπάρχουν, και έχω τη συνείδησή τους και χαίρομαι που υπάρχουν αυτές οι διαφορές, που με τις αντιθέσεις τους, με τις αντιλήψεις τους, υψώνουν την ανθρώπινη συνείδηση και ενέργεια. Από άτομο γίνομαι άνθρωπος.