Η ΠΑΙΔΟΚΤΟΝΙΑ ΣΤΙΣ ΤΡΑΓΩΔΙΕΣ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ
ΙΩΝ & ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ
Της Dimitra Papanastasopoulou

Με τη σημερινή ανάρτηση τελειώνει αυτός ο μικρός κύκλος. Στην τραγωδία Ίων, σε αντίθεση με τις προηγούμενες που εξετάσαμε, έχουμε με μια αποτυχημένη ροσπάθεια παιδοκτονίας και στον Ιππόλυτο μια έμμεση.

Η αποτυχημένη απόπειρα ανήκει στην βασίλισσα Κρέουσα και λαμβάνει χώρα στους Δελφούς, όπου ο Ξάνθος, βασιλιάς της Αθήνας και σύζυγος της Κρέουσας, βρίσκει επί τέλους έναν γιό και διάδοχο στο πρόσωπο του νεαρού υπηρέτη του ναού.

Η Κρέουσα αισθάνεται αδικημένη απ’ αυτόν τον χρησμό, που χάρισε στον Ξάνθο έναν γιό, ενώ η ίδια, έχοντας γνωρίσει τη μητρότητα, από μια ερωτική σχέση με τον θεό Απόλλωνα, έχει στερηθεί αναγκαστικά το παιδί της, το οποίο, μάλιστα, θεωρεί χαμένο.

Θυμωμένη και αγανακτισμένη με τον Απόλλωνα, αποπειράται να δολοφονήσει τον παρείσακτο, χωρίς να γνωρίζει ότι πρόκειται για το δικό της παιδί.

‘Ενα τυχαιο περιστατικό απομακρύνει το δηλητηριασμένο κρασί από το στόμα του νέου και η Πυθία, διευκολύνοντας την αμοιβαία αναγνώριση μητέρας-γιού, αίρει οριστικά τον κίνδυνο νέας απόπειρας παιδοκτονίας, λόγω αγνοίας.

Η ρήξη του πανίσχυρου δεσμού μεταξύ γονέα και παιδιού, που προκαλεί τον θάνατο του τελευταίου, συντελείται έμμεσα στην τραγωδία Ιππόλυτος έχοντας αιτία μία παραννόηση.

Η Φαίδρα, θανάσιμα ερωτευμένη με τον Ιππόλυτο, γιό του Θησέα και της αμαζόνας, αποφασίζει να αυτοκτονήσει για να διασώσει το καλό της όνομα και την οικογενειακή της τιμή. Ωστόσο, πριν πεθάνει, φροντίζει να αφήσει στον απόντα Θησέα μια συκοφαντική επιστολή, η οποία καταδικάζει ηθικά τον Ιππόλυτο.

Ο Θησέας, θεωρώντας  το γιό του ένοχο μοιχείας και υιϊκής ασέβειας, παρακαλεί τον προστάτη θεό Ποσειδώνα να αφανίσει τον Ιππόλυτο. Ο Θησέας δεν σκοτώνει ο ίδιος το παιδί του, αλλά βέβαιος ότι θα πεθάνει από θεϊκό χέρι, ότι ο θεός θα τον εισακούσει, καθίσταται ηθικός αυτουργός.

Όταν αποκαλύπτεται η αθωότητα του Ιππόλυτου είναι πολύ αργά. Ένα τέρας, ένας θαλάσσιος ταύρος, που στέλνει ο Ποσειδώνας, βγαίνει από τα κύματα, πέφτει πάνω στο άρμα του διωγμένου πρίγκιπα, το ανατρέπει ορμητικά και πολτοποιεί το νεανικό σώμα με μανία...

Ο Θησέας έχει λίγο χρόνο με τον ετοιμοθάνατο, ίσα για να συμφιλιωθεί και να ομολογήσει την μοιραία πλάνη του.

Ο φόνος στην ελληνική τραγωδία, και μάλιστα ο φόνος συγγενούς εξ αίματος, κι ακόμη πιο συγκεκριμένα ο φόνος του παιδιού από τον γονέα, δεν είναι ποτέ ένα μονοσήμαντο έγκλημα που διαπράττεται από ένα δολερό χέρι.

Οι κεντρικοί ήρωες της αρχαίας τραγωδίας δεν είναι ούτε αχρείοι ούτε άγιοι. Είναι ικανοί και για το καλό και για το κακό, έννοιες που πολλές φορές είναι μπερδεμένες ή αξεδιάλυτες.

Αν χαρακτηρίζουμε τον παιδοκτόνο της τραγωδίας τραγικό και όχι ανήθικο, είναι επειδή η πράξη του σφραγιζόταν από μια τριπλή αντίφαση:

-την συνέργεια του ανθρώπινου με το θείο,

-τον συνδυασμό του πράττειν με το πάσχειν, και

-την ηθική διττότητα, την αμφισημία του καλού ή του κακού, που καθιστά το δίκιο άδικο και το όσιο ανόσιο.

Με τους παιδοκτόνους των τραγωδιών ο κόσμος φρίττει, κρατά την ανάσα του, αλλά δεν καταδικάζει- καταλαβαίνει. Ανακαλεί στη μνήμη του αρχέγονες και αιώνιες κοσμικές δυνάμεις, αρχετυπικές εικόνες συγκρούσεων και περιμένει από την τέχνη, όχι να τις εξαλείψει ούτε να τις υποτιμήσει ηθικά, αλλά να τις εξημερώσει, μετουσιώνοντάς τες σε ποίηση.