ΟΠΟΙΟΣ ΚΥΒΕΡΝΑ
(Από τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου)
Της Δήμητρας Παπαναστασοπούλου

Οι λαοί έψαχναν πάντα, και θα εξακολουθήσουν να το κάνουν, τον Ηγέτη, τον άνδρα που με τη σοφία του θα καταφέρει να κυβερνήσει με τον καλύτερο τρόπο τον τόπο και τους ανθρώπους του.

Στις μέρες μας, αυτή η ανάγκη- η αρχαία θεότητα που έστεκε πάνω από όλους τους θεούς- είναι τεράστια και παγκόσμια. Με τα χιλιάδες σοβαρά και άλυτα προβλήματα που, με τις δικές μας ενέργειες, υπέρχουν, φαίνεται σ’ όλους μας ανέφικτο να βρεθεί ένα τέτοιο άτομο που μπροστά του θα κλίνει το γόνυ όλη η οικουμένη, όσο κι αν το αποζητούμε.

Λάτρης της ιστορίας, για όσους με γνωρίζουν καλύτερα, ανέτρεξα στο παρελθόν, στην αρχαιότητα της μακρινής Κίνας. Τότε (γύρω στα 550 π.Χ.) που γεννήθηκε ο Κομφούκιος, ο πιο σημαντικός Κινέζος φιλόσοφος. Στα δικά του γραπτά έσκυψα, τα γνωστά Ανάλεκτα, ένα σύνολο σκέψεων, παρεναίσεων και συμβουλών πάνω σε ένα σωρό θέματα. Και σταμάτησα στο λεγόμενο Βιβλίο 2, το οποίο επιγράφεται: Όποιος κυβερνά...

Ας δούμε τις σκέψεις του μεγάλου φιλοσόφου και ας τις σκεφτούμε.

«Είπε ο διδάσκαλος: Όποιος κυβερνά μέσω της αρετής είναι σαν τον Πολικό Αστέρα∙ ακίνητος στη θέση του και γύρω του πλανώνται τ’ άλλα αστέρια.

Αν τον καθοδηγείς με κυβερνητικά διατάγματα, αν τον πειθαρχείς με ποινές, ο  λαός προσπαθεί απλώς να τ’ αποφύγει, δεν αισθάνεται ντροπή∙ αν τον καθοδηγείς με την αρετή, αν τον καθοδηγείς με τις Τελετές, όχι μόνο αισθάνεται ντροπή, αλλά και συμμορφώνεται αυθόρμητα.

(Η αρετή είναι ο θεμέλιος λίθος της ηθικής του Κομφούκιου, ένα ιδανικό που πρέπει πάντα να χαρακτηρίζει τον κάθε ηγεμόνα. Όταν κυριαρχεί η αρετή, ο κόσμος γνωρίζει την Ουράνια σταθερότητα, που συμβολίζεται με τον Πολικό Αστέρα. Μια ακινησία που μετατρέπει την περιπλάνηση των υπολοίπων σε κατευθυνόμενη πορεία και όχι στο τυχαίο και στο χάος. Άλλωστε,η έννοια της ενάρετης ακινησίας είναι γνώρισμα όλων των ρευμάτων της κινέζικης σκέψης.

Ο ηγεμόνας εξασφαλίζει την τάξη με την προσωπική του ακτινοβολία, αποτελώντας πρότυπο για το λαό. Στις μέρες μας, αλήθεια, ποιός αμφισβητεί ότι άριστος δείκτης για την  ποιότητα μιας πολιτικής κυβέρνησης είναι η ηθική αξία των πολιτικών ηγετών της;)

Στα δεκαπέντε μου- είπε ο διδάσκαλος- κυριεύτηκα από την επιθυμία να μελετήσω∙στα τριάντα στάθηκα στα πόδια μου∙στα σαράντα δεν είχα πια αμφιβολίες∙ στα πενήντα γνώριζα την Ουράνια εντολή∙στα εξήντα το αυτί μου είχε ασκηθεί να την ακούει∙στα εβδομήντα μπορούσα ν’ακολουθώ ό,τι επιθυμούσε η καρδιά μου, χωρίς να παραβαίνω τους κανόνες.

Είπε ο διδάσκαλος: Όποιος ξεθάβει το παλιό για να γνωρίσει το καινούριο, μπορεί να διδάξει. Ο άριστος δεν είναι σκεύος. Πρώτα πράττει ό,τι λέει κι ύστερα το υποστηρίζει. Ο άριστος κοιτάει το σύνολο και όχι το επιμέρους, ο μικρός άνθρωπος κοιτάει το επιμέρους και όχι το σύνολο. Να προσεγγίζεις τα ζητήματα από τη λαθεμένη τους άκρη, είναι επιζήμιο.

(Η σημασία της κλασικής μόρφωσης είναι τεράστια, αφού αποβλέπει στην διάπλαση του χαρακτήρα, σε αντιδιαστολή με την απλή κατάρτιση. Η αρετή του άριστου δεν περιορίζεται σε ένα σαφώς οιριοτεθημένο πεδίο. Η γνώση της γλώσσας δεν έγκειται στη χρήση ωραίων λέξεων,αλλά στην ικανότητα όσων τις χρησιμοποιούν ν’αντιστοιχίσουν τις πράξεις τους μ’ αυτές).

Είπε ο διδάσκαλος: Θα σού διδάξω τι είναι η γνώση: να ξέρεις πως ξέρεις ό,τι ξέρεις και πως δεν ξέρεις ό,τι δεν ξέρεις- αυτό είναι γνώση.

(Είναι σημαντική η παραδοχή της άγνοιας οσων πράγματι δεν γνωρίζουμε)

Κάποιος μελετούσε για ν’ αποκτήσει αξίωμα με απολαβές. Και είπε ο διδάσκαλος: Ν’ ακούς πολλά και να παραμερίζεις τα αμφίβολα∙να μιλάς προσεχτικά μόνο για τα υπόλοιπα∙λίγα τότε τα σφάλματά σου. Να κοιτάς πολλά και να παραμερίζεις τα επικίνδυνα∙να πράττεις προσεκτικάμόνο τα υπόλοιπα∙για λίγα τότε μετανοιώνεις. Αν απ’ όσα λες λίγα είναι εσφαλμένα, αν απ’ όσα πράττεις για λίγα μετανοιώνεις, δεν θα σου λείψουν οι απολαβές.

(Δεν ξεκινάς το δρόμο με γνώμονα το κέρδος, αλλά τη γνώση).

Ένας δυνατός ρώτησε: Πώς θα κάνω  το λαό να με υποστηρίζει; Και ο διδάσκαλος απάντησε: Αν εξυψώνεις τους δίκαιους, τους θέτεις πάνω από τους πονηρούς, ο λαός σε υποστηρίζει∙αν εξυψώνεις τους πονηρούς, τους θέτεις πάνω από τους δίκαιους, ο λαός δεν σε υποστηρίζει.

Πώς θα καταφέρω τον λαό να με σέβεται, να μου είναι ολότελα πιστός, νε επιδεικνύει ζήλο;

Αν τον προσεγγίζεις με αξιοπρέπεια, σε σέβεται∙αν είσαι σεβαστικός στους γονείς και ευσπλαχνικός στους άλλους, σού είναι ολότελα πιστός∙αν εξυψώνεις τους ικανούς και διδάσκεις όσους υστερούν, επιδεικνύει ζήλο.