ΤΖΩΡΤΖ ΜΠΕΡΝΑΡΝΤ ΣΩ (1856-1950)

Μέρος δ΄

Της Dimitra Papanastasopoulou

Σ’ αυτό το τελευταίο μέρος του βιογραφικού αφιερώματος στον Τ.Μ. Σω, θα γνωρίσουμε τις ιδέες του και κάποιες από τις διάσημες ρήσεις του.

Στα κείμενά του μπορεί κανείς εύκολα να διακρίνει τις απόψεις του για τη ζωή, τον κόσμο, την εκπαίδευση, τις σχέσεις των δύο φύλων, που πάντα είναι ριζοσπαστικές για την εποχή του, κι επιπλέον βαθιά φιλοσοφικές, αν και ποτέ δεν μορφώθηκε αρκετά. Πίστευε ότι τα σχολικά βιβλία δεν αξίζουν να διαβάζονται, επειδή περιέχουν απόψεις, τις οποίες τα παιδιά πρέπει να παπαγαλίσουν κι όχι να κρίνουν, ακόμα κι αν είναι παράλογες ή παρωχημένες.

Προέτρεπε τους νέους να επαναστατήσουν ενάντια στο κατεστημένο πριν καταντήσουν απολιθώματα. Σύστηνε ν’ ακούν τις απόψεις των δασκάλων τους με κριτικό πνεύμα κι αμφισβήτηση, αλλά να μαθαίνουν και την αντίθετη άποψη από αυτή που τους επιβάλλεται να μάθουν, να προσπαθούν ν’ ανακαλύψουν την αλήθεια πέρα από αυτό το δυϊσμό, μέσα τους. ("Ομιλία Για Την Εκπαίδευση", 1933)

Πίστευε πως τα οικιακά δεν είναι η πιο φυσική καριέρα για τις γυναίκες απ’ ό,τι είναι η στρατιωτική για τους άνδρες. Όταν χρειάζεται, μια γυναίκα κάνει παιδιά και τα μεγαλώνει, όπως ένας άνδρας πάει στον πόλεμο. Αυτό δεν σημαίνει ότι αυτή η επιλογή είναι η μοναδική που έχει μια γυναίκα ή ένας άντρας στη ζωή του. Το να σκεφθεί κανείς ότι τα οικιακά είναι η φυσική επιλογή για μια γυναίκα, ισοδυναμεί με το να σκέφτεται ένα παιδί ότι το κλουβί είναι το φυσικό περιβάλλον για ένα παπαγάλο, επειδή ποτέ δεν έτυχε να δει έναν άλλο πέρα απ' αυτό. Σίγουρα θα υπάρχουν παπαγάλοι που προτιμούν το κλουβί, είτε από φόβο στην επιβίωση είτε από συμπάθεια στους ιδιοκτήτες τους είτε επειδή πιστεύουν ότι είναι η φυσική θέση που τους έδωσε ο Θεός. Ωστόσο, ο μόνος παπαγάλος που θα μπορούσε να συμπαθήσει ο ελεύθερος άνθρωπος θα ήταν αυτός που επιμένει να μείνει έξω από το κλουβί, ως μια πρωταρχική συνθήκη για να έχει ευχάριστη ζωή. (Πεμπτουσία Του Ιψενισμού, 1922).

Πίστευε ακόμη κι έγραφε ότι στις φυλακές έπρεπε να βρίσκονται εκείνοι που μπορούν ν’ αναμορφωθούν. Εκείνοι που δε μπορούν θα πρέπει να σκοτώνονται, όπως ένα επικίνδυνο σκυλί ή ένα δηλητηριώδες φίδι για να μη γεμίζουν οι φυλακές, για να μη δεσμεύονται φύλακες, που σε τελική ανάλυση διαφθείρονται κι αυτοί από τους εγκληματίες αυτού του είδους.

Υπήρξε ένας άνθρωπος με πάθος. Αλλά το πάθος δεν έβλαψε το χιούμορ του, την ευρύτητα των απόψεών του και τη συνεχή εξεταστική ματιά του απέναντι στη ζωή. Η ευθύτητα κι η ετοιμότητα του νου, το καλωσόρισμα νέων ιδεών, η αγάπη του για τα όμορφα πράγματα, η ικανότητα να εκτιμήσει και να δει με θετικό τρόπο ακόμα κι αυτές τις δυνάμεις που στρέφονταν εναντίον του, είναι χαρακτηριστικά όχι ενός απλού δραματουργού, αλλά ενός φιλόσοφου της εποχής του, ενός δημιουργού ικανού ακόμα και σήμερα να μας διδάξει πολλά.

Έγραψε πάνω από 60 θεατρικά έργα και γενικά η θητεία του μυθιστοριογράφου, κριτικού λογοτεχνίας, δοκιμιογράφου και δημοσιογράφου, ήταν πραγματικά αξιόλογη και μοναδική.

Έμεινε γνωστός για τις ρήσεις του. Ας δούμε μερικές:

Το να μπορείς να αντέχεις τη μοναξιά και, επιπλέον, να την απολαμβάνεις, είναι μεγάλο προσόν.

Η τιμωρία του ψεύτη δεν είναι ότι δεν τον πιστεύουν, αλλά ότι αυτός δεν μπορεί να πιστέψει κανέναν.

Οι άνθρωποι που πάνε μπροστά σ’ αυτόν τον κόσμο, είναι αυτοί που σηκώνονται, αναζητούν τις συνθήκες που θέλουν, κι αν δεν τις βρουν, τις διαμορφώνουν μόνοι τους.

Το γεγονός ότι ένας πιστός είναι πιο ευτυχισμένος από έναν άθεο, δεν είναι πιο αξιόπιστο από το γεγονός ότι ένας μεθυσμένος είναι πιο ευτυχισμένος από έναν ξεμέθυστο.

Ελευθερία σημαίνει υπευθυνότητα. Γι’ αυτό πολλοί άνθρωποι τη φοβούνται

Πατριωτισμός είναι η πεποίθηση πως αυτή η χώρα είναι ανώτερη απ’ όλες τις άλλες, επειδή γεννήθηκες εσύ σ’ αυτή.

Λογικοί είναι αυτοί που προσπαθούν να προσαρμόσουν τον εαυτό τους στον κόσμο. Παράλογοι, αυτοί που προσπαθούν να προσαρμόσουν τον κόσμο στον εαυτό τους. Γι’ αυτό, το μέλλον της ανθρωπότητας εξαρτάται από τους παράλογους.

Όταν ένας άντρας σκοτώνει μια τίγρη, λέμε ότι κάνει σπορ. Όταν μια τίγρης σκοτώσει έναν άντρα, το λέμε αγριότητα.

Διαθέτω το δώρο της παρατηρητικότητας που ονομάζεται κυνισμός από κάποιους που το στερούνται.

Υπάρχουν δύο τραγωδίες στη ζωή: Η μία είναι η αποτυχία στην εκπλήρωση των επιθυμιών μας, η άλλη είναι η εκπλήρωση όλων των επιθυμιών μας.

ΤΖΩΡΤΖ ΜΠΕΡΝΑΡΝΤ ΣΩ (1856-1950)

Μέρος Γ΄

Της Dimitra Papanstasopoulou

Ο 20ός αιώνας που μέλλει να φέρει παγκόσμια επιτυχία και αναγνώρηση στον Τ.Μ. Σω ξεκινά. Μόλις το 1904 ο Χάρλεϊ Γκράνβιλ Μπάρκερ (ηθοποιός, σκηνοθέτης και θεατρικός συγγραφέας), ανέλαβε τη διεύθυνση του Court Theater  και ίδρυσε μια νέα πειραματική σκηνή, με ειδίκευση στο νέο και προοδευτικό δράμα. Επί τρεις σεζόν παίζονταν έργα του Σω, με προσωπική του σκηνοθεσία, αν και επίσημα εμφανιζόταν το όνομα του Μπάρκερ. Και στα επόμενα δέκα χρόνια, όλα τα έργα του Σω παιζόντουσαν σε ολόκληρη την Αγγλία, κάνοντάς τον πλούσιο.

Παρά την δημοσιότητα και το χρήμα, ο Σω παρέμεινε ενεργός στη Φαβιανή Εταιρία, δημοτικός επίτροπος στο Λονδίνο και μέλος σε διάφορες επιτροπές με σκοπό να σταματήσει η θεατρική λογοκρισία.

Ο ερχομός του Α΄Π.Π. άλλαξε άρδην τη ζωή του. Για εκείνον αντιπροσώπευες την χρεωκοπία του καπιταλιστικού συστήματος, τις τελευταίες προσπάθειες επιβίωσης των αυτοκρατοριών του προηγούμενου αιώνα, με αποτέλεσμα την απώλεια ζωών, κυρίως νέων ατόμων. Μια σειρά άρθρων με τίτλο «Κοινή Λογική γύρω από τον Πόλεμο», ήταν εκφραστές αυτών των απόψεων. Τις πλήρωσε πανάκριβα. Ο αντίκτυπος ήταν καταστροφικός για τη δημόσια εικόνα του, τον μετέτρεψαν σε παρία, ενώ συζητήθηκε και το ενδεχόμενο να δικαστεί για προδοσία.

Ο ψυχικός του κόσμος κατέρρευσε, δεν ήταν ικανός να γράψει, πικράθηκε για τη στάση των πολιτικών και της κοινωνίας. Ένα μόνο έργο-καθρέφτης αυτών των συναισθημάτων έγραψε, το Heartbreak House, στο οποίο αποκάλυψε όλα τα παραπάνω.

Όταν ο πόλεμος τελείωσε, η δημόσια εικόνα του βελτιώθηκε, η δημιουργικότητα του Σω επανήλθε δριμεία με έργα αξιώσεων, ανάμεσα στα οποία υπερέχει το «Αγία Ιωάννα»(1923), το κορυφαίο για πολλούς δημιούργημά του.

Το έγραψε επηρεασμένος από τον Ίψεν και τον Βάγκνερ. Όπως και σε όλα τα δημιουργήματά του, διακρίνει κανείς τις απόψεις του για τη ζωή, τον κόσμο, την εκπαίδευση, τις σχέσεις των δύο φίλων και, βέβαια, την έντονη κριτική του για την αστική κοινωνία της εποχής.

Το 1925 κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Το δέχθηκε επειδή η σύζυγός του είπε πως θα ήταν μεγάλη τιμή για την Ιρλανδία. Ωστόσο, δώρισε το χρηματικό έπαθλο στον Αύγουστο Στρίντμπεργκ, για να εκδόσει στα αγγλικά ένα έργο του.

Το 1938 κέρδισε το Όσκαρ για τη συμμετοχή του στο έργο «Πυγμαλίων». (Είναι ο μοναδικός λογοτέχνης που είναι κάτοχος και των δύο αυτών μεγάλων βραβείων).

Στο υπόλοιπο της μακράς ζωής του ταξίδεψε στον κόσμο και ασχολήθηκε με τοπικά και διεθνή προβλήματα. Επισκέφθηκε την Σοβιετική Ένωση (σημ. Ρωσία) με πρόσκληση του Στάλιν και τις ΗΠΑ με πρόσκληση του Γουίλλιαμ Χέρστ.

Χαρακτηρίζεται ως παράλογος, αντιδραστικός, αλλόκοτος και κυνικός. Ο ίδιος είπε: « Ο λογικός άνθρωπος προσαρμόζεται στον κόσμο που ζει. Ο παράλογος επιμένει να προσπαθεί να προαρμόσει τον κόσμο στον εαυτό του. Γι’ αυτό, η πρόοδος εξαρτάται από τους παράλογους».

Υπήρξε χορτοφάγος για περίπου εξήντα έξι χρόνια, παρέμεινε ενεργός και παραγωγικός νοητικά ως το τέλος της ζωής του, καισε καλή φυσική κατάσταση.

Πέθανε στις 2 Νοεμβρίου 1950, μετά από πτώση από σκάλα στον κήπο του σπιτιού του λίγες μόνο ημέρες νωρίτερα.

Η τέφρα του σκορπίστηκε στα μικρά μονοπάτια γύρω από το άγαλμα του Αγίου Ιωάννη, μέσα στον κήπο του σπτιού του.