ΜΗΤΙΣ
Μια διαφορετική θεά
Της Dimitra Papanastasopoulou

Η Μήτις, κατά τον Ησίοδο, ήταν κόρη του Ωκεανού και της Τηθύος, πρώτη σύζυγος του Δία, ενώ κατά τον Ακουσίλαο, γεννήθηκε μαζί με τον Έρωτα και τον Αιθέρα, από τον Έρεβο και τη Νύχτα, που προήλθαν από το Χάος.

Ήταν η θεά της σοφίας και της φρόνησης, αρετές που κληροδότησε στην κόρη της, τη θεά Αθηνά, αλλά όχι μόνο. Για τους αρχαίους προγόνους μας ήταν η προσωποποίηση μιας πιο πολύπλοκης νόησης, περισσότερο απρόβλεπτης και λιγότερο πρόθυμης να παγιδευτεί σε καλούπια και να μείνει σε αδράνεια. Μιλάμε για την πανουργία, το πολύτροπο και το πολυμήχανο που βρίσκουμε στο μυαλό του Οδυσσέα, την πονηριά που μπορεί να εκμεταλλευτεί τις περιστάσεις, να αλλάξει τις πιθανότητες και να φέρει το αποτέλεσμα που επιθυμεί, όταν όλα μοιάζουν να χάνονται και να εξαφανίζονται.

Ήταν εκείνη που πρόσφερε στον Κρόνο το εμετικό φάρμακο που τον εξανάγκασε να αποβάλλει εκ του στόματος τα παιδιά του που είχε καταπιεί, βοηθώντας τον Δία να επικρατήσει. Γι’ αυτό, όταν η Τιτανομαχία τελειώνει, ο Ζευς την παντρεύεται, εξασφαλίζοντας για πάντα μια πολύτιμη συμμαχία.

Όμως, σύμφωνα με τις δοξασίες, η Μήτις έμελλε να γεννήσει πρώτα μια κόρη κι έπειτα έναν γιό. Και ο γιός, με τη σειρά του, θα κυβερνούσε τους θεούς και τους ανθρώπους. Ο Ζευς ένιωσε, όπως ακριβώς ο δικός του πατέρας, ο Κρόνος, και έπραξε ανάλογα: κατάπιε την Μήτιδα, έγκυο  ήδη στην Αθηνά.

Όταν ήρθε η ώρα να γεννηθεί η πρωτότοκη σοφή κόρη, ο Ζευς ζήτησε τη βοήθεια του Ηφαίστου. Η Αθηνά γεννήθηκε, πάνοπλη και τρομερή, αλλά η Μήτις έμεινε φυλακισμένη στο σώμα του Δία, διασφαλίζοντας τη συνέχεια της παντοδυναμίας του, θέτοντας μόνιμα τέρμα στο χάος και την αταξία, οδηγώντας τον κόσμο στην ιεράρχηση, στη σταθερότητα και την ανάδυση στο φως.

Να γιατί οι ιδιότητες της  Μήτιδος μένουν στο σκοτάδι...

Βέβαια, η Μήτις αντιπροσωπεύει συγχρόνως την πρωτόγονη εποχή, την εποχή που χρειαζόταν η πονηριά για την επιβίωση. Η μόνιμη επαγρύπνιση και η αλλαγή της μορφής, χαρακτηριστικό πολλών θαλάσσιων θεοτήτων, χαρακτηρίζει και την ίδια την Μήτιδα, ως κόρη δύο μυθολογικών θαλασσών, που της κληροδότησαν το χάρισμα της μεταμόρφωσης.

Ούτε είναι τυχαίο το γεγονός ότι το θαλάσσιο περιβάλον βρίθει οργανισμών που εξακολουθούν να συμπεριφέρονται κατά παρόμοιο τρόπο...

Οι ορφικοί δίνουν μια διαφορετική ερμηνεία στην κατάποση της Μήτιδας από τον Δία: μέσω του Δία πραγματοποιείται μια δεύτερη δημιουργία, κι εκείνος εμφανίζεται ως γεννήτωρ θεός, ένας θεός που επανεντάσσει τα μέρη στο όλον.

Παρεμφερώς γίνεται και η σύνδεση του Δία με τον γιό του Διόνυσο, που εκπροσωπεί την ολοκληρωτική ενότητα του κατακερματισμένου κόσμου. Τα διαμελισμένα μέλη του Διόνυσου από τους Τιτάνες γενούν τους ανθρώπους, που φέρουν αδιαχώριστα το γήινο και το θεϊκό κομμάτι, το «διονυσιακό στοιχείο».

Οι άνθρωποι με τη σειρά τους, σύμφωνα με την ορφική θεογονία, μπορούν έτσι να επιστρέψουν στην χαμένη ενότητα μέσω του Διονύσου.( οι συσχετίσεις Πατρός-Υιού, θυσίας Υιού, γήινου-θεϊκού  κλπ δικές σας, αλλά άκρως σημαντικές για άλλη μια φορά, πολλούς αιώνες πριν την εμφάνιση της Χριστιανικής θρησκείας).

Οι Μητιονίδες, αυτοί που κατάγονται από το γένος της Μήτιδος, συγγένεψαν κάποτε με τους Παλαμάονες( παλάμη σημαίνει επιδεξιότητα του χεριού, πρακτική γνώση), εκείνους που προήλθαν από το γένος του Ηφαίστου, λέει ο μύθος.

Η Φρασιμήδη, η οποία συνδυάζει τα διανοητικά χαρίσματα της Μήτιδας με τα ποικίλα τεχνάσματα και την πρακτικότητα, παντρεύεται τον επιδέξιο στον τροχό Ευπάλαμο. Γιός τους ήταν ο Παλαμήδης, εκείνος που ανακάλυψε τους κώδικες, τα φωτεινά σήματα, ορισμένα γράμματα της αλφαβήτας, καθώς και τα παιγνίδια της ντάμας, των πεσσών και των αστραγάλων.

Η Μητιάδουσα παντρεύεται τον Παλαμάονα και αποκτούν ένα γιό, επίσης, τον Δαίδαλο.

Μ’ αυτόν τον τρόπο, εμφανίζονται οι πρώτοι τεχνίτες, δημιουργοί κι αυτοί, που προσφέρουν κάτι χρήσιμο στους συνανθρώπους τους. Ο Ήφαιστος παραδίδει τα μυστικά της τέχνης του και η Αθηνά τα μυστικά της Μήτιδας.

Τα μυστικά της Μήτιδας κάνουν πάντα τη διαφορά, παίρνοντας τη μορφή μιας «έμπνευσης» την καίρια στιγμή, μιας δράσης καινοτόμας τις περισσότερες φορές, μιας σκέψης που είναι ικανή να μετατρέψει το σκοτάδι σε φως και να οδηγήσει τον άνθρωπο σε ανώτερα μονοπάτια, σε νέες πνευματικές- αλλά όχι μόνο- κατακτήσεις.