ΣΩΚΡΑΤΗΣ (469-399 π.Χ.)
Ανήρ πάντων σοφώτερος
Της Dimitra Papanastasopoulou

Ένα μικρό, επετειακό αφιέρωμα στον μεγάλο φιλόσοφο της  πόλης των Αθηνών, τον Σωκράτη, μια σημαίνουσα φυσιογνωμία του παγκοσμίου πνεύματος, που λέγεται ότι γεννήθηκε  στις  4 τρέχοντος μηνός το 470 ή το 469 π.Χ.  είναι το θέμα μας.

Τον έφεραν στον κόσμο ο Σωφρόνιος, που είχε μαρμαροτριβείο, και η Φαιναρέτη.

Το Μαντείο των Δελφών έδωσε τον εξής χρησμό, όταν ρωτήθηκε ποιός ήταν ο σοφώτερος άνθρωπος της αρχαιότητας: Σοφός Σοφοκλής, σοφώτερος Ευριπίδης, ανδρών απάντων Σωκράτης σοφώτερος. Μια διάκριση, που μεγαλύτερη δεν έγινε ποτέ σε άλλον άνδρα.

Αν εξαιρέσουμε τις περιόδους που κληθηκε να πολεμήσει για την αγαπημένη του πόλη, ο Σωκράτης δεν άφησε ποτέ την Αθήνα, δεν ταξίδεψε ποτέ.

Στην ουσία, δεν ασκούσε κανένα βιοποριστικό επάγγελμα, αν και στην αρχή φέρεται, σύμφωνα με τον Πορφύριο, να ασχολήθηκε με την γλυπτική, την οποία γρήγορα εγκατέλειψε «χάριν παιδείας», όπως γράφει ο Λουκιανός.

Ήταν μόλις 17 ετών όταν γνώρισε τον φιλόσοφο Αρχέλαο, ο οποίος του μετέδωσε το πάθος για την φιλοσοφία και τον έπεισε να ασχοληθεί μ’ αυτή. Ο Σωκράτης το έκανε πράξη και, μέσα από τα γραπτά του Πλάτωνα( Απολογία), μας φανερώνει ότι θεωρεί την φιλοσοφία ως θεία εντολή. Δήλωνε επίσης ότι μια εσωτερική φωνή τον εμπόδιζε να πράττει ό,τι δεν ήταν σωστό- αυτή η φωνή ήταν το «δαιμόνιο».

Περιδιάβαινε στην Αγορά και τους άλλους δημόσιους χώρους, συζητώντας και φιλοσοφώντας, πάντοτε συνοδεία πολλών πιστών οπαδών του, υποφέροντας, σύμφωνα με πολλούς, από τη σκληρότητα της γυναίκας του, της ξακουστής Ξανθίππης και, ίσως, μετανοιώνοντας που αποφάσισε σε μεγάλη ηλικία να νυμφευθεί.

Η βασική μέθοδός του ήταν η μαιευτική, σε συνδυασμό με την ειρωνία. Ονομάστηκε έτσι γιατί, όπως η μαία φέρνει στον κόσμο το παιδί, έτσι και όποιος παίρνει τον ρόλο της συνείδησης, εξάγει από τον συνομιλητή του την αλήθεια.

Ο Σωκράτης προσποιούνταν ότι είχε πλήρη άγνοια για το θέμα της συζήτησης και με ερωτήσεις και απαντήσεις δημιουργούσε ένα πνεύμα διαλόγου. Ο συνομιλητής του, απαντώντας στις ερωτήσεις, έφθανε σε ένα συμπέρασμα από μόνος του.

Χρησιμοποιούσε, όμως, και την διαλεκτική. Τότε, άφηνε τον συνομιλητή του να εκφράσει την άποψή του, θεωρώντας αρχικά ότι ήταν ολοκληρωμένη. Στη συνέχεια, με ερωτήσεις και απαντήσεις, έδειχνε με απλοϊκά παραδείγματα τις ακραίες συνέπειες αυτής της θεωρίας, αποδεικνύοντας την σαθρότητα των επιχειρημάτων. Ο συνομιλητής ανακάλυπτε στο τέλος νέα συμπεράσματα και νέες προσεγγίσεις για το υπό εξέταση θέμα.

Δεν έγραψε ούτε μια λέξη. Την διδασκαλία του μας τη μετέφερε ο Πλάτων.

Ανάμεσα στα πολλά γνωμικά και αποφθέγματά του, διαλέγω ένα:

«Η παιδεία, όπως η εύφορη γη, φέρνει όλα τα αγαθά».