ΧΑΣΕΚΙ ΜΑΧ-ΠΕΙΚΕΡ ΚΙΟΣΕΜ ΒΑΛΙΝΤΕ ΣΟΥΛΤΑΝ
Μια Ελληνίδα Χιώτισσα διοικεί την Οθωμανική Αυτοκρατορία
Της Δήμητρας Παπαναστασοπούλου

Η Κιοσέμ, που γεννήθηκε το 1590 και πέθανε το 1651, έμελε να γίνει η ισχυρότερη γυναίκα στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας- παντοδύναμης εκείνα τα χρόνια-και μία από τις δύο γυναίκες που έγιναν επίσημα αντιβασιλείς.

Γεννήθηκε στη Χίο ως Αναστασία ή Μαρία και, σύμφωνα με κάποιες πηγές, ο πατέρας της ήταν ιερέας. Όταν έγινε 15 ετών στάλθηκε στο χαρέμι, δώρο στον σουλτάνο Αχμέτ Α΄ που τότε ανέβηκε στο θρόνο από τη γιαγιά του Σαφιγιέ, η οποία είχε προηγουμένως φροντίσει να του δείξει ένα πορτραίτο της όμορφης νεαρής. Οι δύο αδελφές της, Λεία(Γιασμίν) και Άννα(Γκιουλμπαχάρ) την ακολούθησν στο χαρέμι, αλλά έμειναν στη σκιά.

Η Σαφιγιέ της άλλαξε το όνομα σε Χατιτζέ και αργότερα σε Μαχ-πέϊκερ               (= Φεγγαροπρόσωπη), αλλά ο Αχμέτ Α΄, που την έκανε σουλτάνα, της έδωσε το όνομα Κιοσέμ, δηλαδή, δυναμική και πολεμίστρια.

Ο Αχμέτ Α΄είχε έναν αδελφό, τον Μουσταφά Α΄, ο οποίος επρόκειτο να δολοφονηθεί, κατά τη συνήθεια των Σουλτάνων, ώστε να μην υπάρχει πιθανότητα να απειληθεί ο θρόνος του. Ο Μουσταφά, όμως, έπασχε από ψυχολογικά προβλήματα, επομένως δεν ήταν ικανός να πολεμήσει. Και η Κιοσέμ έπεισε τον Αχμέτ να μην τον σκοτώσει.

Δεν το έκανε από φιλεσπλαχνία. Ο Αχμέτ είχε κάνει κι άλλο γάμο και είχε αποκτήσει έναν γιό, τον Οσμάν. Η μητέρα του Οσμάν, η Μαχφιρούζ, πέθανε πρόωρα, αφήνοντας μωρό τον Οσμάν και η Κιοσέμ τον μεγάλωνε σαν δικό της παιδί. Το σκεπτικό της, λοιπόν, ήταν, σε περίπτωση που ο σύζυγός της και σουλτάνος Αχμέτ πέθαινε νωρίς, να μην ανέβει στο θρόνο ο Οσμάν, αλλά ο αδελφός του, ο Μουσταφά, τον οποίο η Κιοσέμ είχε του χεριού της.

Η πρόγνωση της Κιοσέμ βγήκε σωστή. Ο Αχμέτ πέθανε το 1617, σε ηλικία 29 ετών και τον διαδέχτηκε ο Μουσταφά. Τα παιγνίδια του ταραγμένου μυαλού του, όμως, είχαν άλλα αποτελέσματα. Τραβούσε τα γένια των βεζίρηδων, έπαιζε σαν παιδί με τα καπέλα τους, ενώ μιλούσε με τις ώρες με τα πουλιά των κήπων και τα ψάρια των συντριβανιών του παλατιού.

Η Κιοσέμ μεταφέρθηκε στο Παλιό Παλάτι για να ξεχαστεί απ’ όλους, όπου πέρασε έξι ολόκληρα χρόνια στη σιωπή, αλλά η ζωή της επεφύλασσε μεγάλη δόξα.

Το 1618 ο Μουσταφά εκθρονίστηκε και στον θρόνο ανέβηκε ο πρωτότοκος του Αχμέτ και της Μαχφιρούζ, ο Οσμάν Β΄. Ο νέος σουλτάνος είχε μεγάλη σωματική δύναμη, μιλούσε πολλές γλώσσες, αγαπούσε την ποίηση, αλλά δεν κατάφερε να επιβληθεί στους Γενίτσαρους, οι οποίοι είχαν ήδη αρχίσει να γίνονται ανηπάκουοι και πολύ επικίνδυνοι.

Τρία χρόνια μετά (1621) η Οθωμανική Αυτοκρατορία υποχρεώθηκε να υπογράψει μια ταπεινωτική Συνθήκη ειρήνης με την Πολωνία. Ο Οσμάν κατηγόρησε ως υπεύθυνους τους Γενίτσαρους, αλλά απέτυχε να περιορίσει την δύναμή τους. Εκείνοι εξεγέρθηκαν, τον φυλάκισαν και τον εκτέλεσαν την επόμενη χρονιά.

Ο Γάλλος περιηγητής Φρανσουά Πουκεβίλ αναφέρει ότι η δύναμη του Οσμάν ήταν τόση, που δεν κατάφεραν να τον σκοτώσουν, όταν προσπάθησαν να τον πνίξουν με ένα κορδόνι. Και τότε, ο αρχιβεζύρης είχε μιαν ιδέα: του έσφιξαν με το κορδόνι, όχι τον λαιμό, αλλά τα γεννητικά του όργανα, τόσο πολύ, που ο Οσμάν έχασε τις αισθήσεις του. Σε κατάσταση αναισθησίας κατάφεραν να τον αποτελειώσουν ( μη με ρωτήσετε γιατί δεν έπαιρναν ένα χατζάρι να του κόψουν το κεφάλι..., για κάποιους λόγους προτιμούσαν το στραγγαλισμό).

Σουλτάνος έγινε και πάλι ο τρελο-Μουσταφά και οι Γενίτσαροι τον έκαναν, όπως ήταν φυσικό, υποχείριό τους. Ωστόσο, ήταν μια κατάσταση που δεν ήταν δυνατό να συνεχιστεί και μετά από μία εξέγερση αξιωματούχων, εκθρονίστηκε και ανέλαβε ο Μουράτ Δ΄, ο πρώτος γιός της Κιοσέμ, η οποία επανήλθε ως ισχυρή Βαλιντέ Σουλτάνα, δηλαδή, μητέρα του Σουλτάνου, και όχι μόνο. Ο Μουράτ ήταν μόλις 11 ετών και η Κιοσέμ απέκτησε τον τίτλο του αντιβασιλέα, μέχρι να ενηλικιωθεί ο Μουράτ. Έτσι, κυβέρνησε απόλυτα μόνη για εννέα χρόνια (1623-1632) την Οθωμανική Αυτοκρατορία, ένα γεγονός τελείως πρωτόγνωρο για τα δεδομένα της εποχής.

Ακόμη και μετά την ενθρόνιση του Μουράτ Δ΄, η Κιοσέμ συμμετείχε στις συνεδριάσεις του Ντιβανιού (Υπουργικό Συμβούλιο) αθέατη. Ήταν μια ταραγμένη εποχή, με επαναστάσεις να ξεσπούν ταυτόχρονα σε διάφορα κομμάτια της αυτοκρατορίας, ενώ οι Γενίτσαροι ήταν εκτός ελέγχου. Ούτε η Κιοσέμ βρήκε τρόπο να τους υποτάξει...

Ο Μουράτ κυβέρνησε με μεγάλη αυστηρότητα, αποφασισμένος να εκμηδενίσει τη διαφθορά από την ηγεσία. Δεκάδες εκτελέσεις συμβούλων έγιναν, καθώς και όποιου άλλου θεωρούσε την παρουσία ύποπτη. Απαγόρευσε το αλκοόλ, τον καφέ και τον καπνό στην πόλη της Κωνσταντινούπολης και οι φήμες τον θέλουν να περπατά τις νύχτες στην πόλη και να εκτελεί αμέσως τους όποιους παραβάτες. Ο μόνος που δεν υπάκουσε στις εντολές ήταν.. ο ίδιος, ο οποίος πέθανε μόλις 28 ετών (1640) από κύρωση ήπατος.

Αν και τυραννικός, ήταν θαυμάσιος στρατηγός και κατάφερε να ενισχύσει την αυτοκρατορία, καταλαμβάνοντας την Βαγδάτη το 1638. Μεγαλόσωμος, δυνατός και πολεμοχαρής, απολάμβανε πραγματικά τις μάχες και διέταξε να αποκεφαλιστούν χίλιοι αιχμάλωτοι μπροστά του ( χωρίς να φτάσει τις χιλιάδες που αποκεφαλίστηκαν μπροστά στα μάτια του απόκοσμης σκληρότητας Τιμούρ Λένκ ή Ταμερλάνου δύο αιώνες νωρίτερα).

Τελευταία του επιθυμία ήταν να δολοφονηθεί ο μικρότερος αδελφός του, ο Ιμπραήμ Α΄, κάτι που η Κιοσέμ δεν άφησε να γίνει, λέγοντας ότι αν εξέλειπε ο Ιμπραήμ θα χανόταν η δυναστεία των Οσμανιδών.

Ο Ιμπραήμ, όμως, έμοιαζε στον θείο του τρελο-Μουσταφά κι αυτό έδωσε την ευχέρεια στην Κιοσέμ να παραμείνει ενεργή στην εξουσία, επηρεάζοντας πολύ τον μικρότερο γιό της.

Για άλλη μια φορά, τα άγνωστα παιγνίδια του διαταραγμένου μυαλού-αυτή τη φορά του ίδιου της του παιδιού- πήραν άλλους δρόμους. Ο Ιμπραήμ, όχι μόνο σπαταλούσε το χρόνο του στο χαρέμι και τις απολαύσεις του, αδιαφορώντας για όλα τα υπόλοιπα, αλλά μετά από λίγα χρόνια χάνοντας τα απομεινάρια της λογικής του αποφάσισε να δολοφονήσει ολόκληρο το χαρέμι του, για να έχει την ευχαρίστηση... να δημιουργήσει ένα νέο! Λέγεται ότι δολοφονήθηκαν περισσότερες από 300 γυναίκες.

Μέσα σ’ όλα αυτά, αποφάσισε να επιτεθεί στην Βενετοκρατούμενη Κρήτη, ξεκινώντας έναν μακρύ, δαπανηρό και αιματηρό πόλεμο με την Βενετία. Για να βρει χρήματα φορολόγησε άγρια τους πολίτες, οι οποίοι εξαγριώθηκαν.

Η Κιοσέμ, ή ίδια του η μητέρα, μαζί με κάποιους άλλους, αποφάσισαν να τον δολοφονήσουν και να βάλουν στη θέση του τον 7χρονο γιό του, τον Μεχμέτ Δ΄. Κάτι δεν πήγε καλά, η συνωμοσία αποκαλύθφηκε και η Κιοσέμ διώχτηκε από το παλάτι, οι Γενίτσαροι πήραν την κατάσταση στα χέρια τους και φυλάκισαν τον σουλτάνο, για να τον εκτελέσουν την επόμενη χρονιά(1648), έχοντας και την συγκατάθεση της Κιοσέμ...

Στο θρόνο βρέθηκε ο εγγονός της Μεχμέτ Δ΄και εκείνη δίπλα του.

Κάτι άλλο αξιοπρόσεκτο και μοιραίο που συνέβη ήταν το γεγονός ότι η Κιοσέμ εξακολούθησε να φέρει τον τίτλο της Βαλιντέ Σουλτάνας, αντί για την μητέρα του Μεχμέτ Τουρχάν Χατιτζέ, επειδή, δήθεν η Τουρχάν ήταν άπειρη. Απειρη μπορεί να ήταν, αλλά ήταν και φιλόδοξη.

Τα σχέδια της Κιοσέμ περιελάμβαναν την εκθρόνιση του Μεχμέτ και την ενθρόνιση ενός άλλου εγγονού της, του Σουλεϊμάν, γιό της Σαλιχά Ντιλασούπ, την οποία μπορούσε να επηρεάζει. Δεν τα κατάφερε, επειδή η Τουρχάν το έμαθε από μια σκλάβα και διέταξε την δολοφονία της Κιοσέμ.

Η Κιοσέμ στραγγαλίστηκε σε ηλικία 61 ετών, ή με μια κουρτίνα από τον επι κεφαλής ευνούχο του χαρεμιού, ή με τα ίδια της τα μαλλιά.

Το σώμα της τάφηκε στο μαυσωλείο του συζύγου της, στο Σουλτάν Αχμέτ Τζαμί, γνωστό ως Μπλέ Τζαμί.

Επειδή ήταν πολύ γνωστή για το μεγάλο φιλανθρωπικό της έργο και την απελευθέρωση των σκλάβων της μετά από 3 χρόνια υπηρεσίας τους, οι πολίτες της Κωνσταντινούπολης τίμησαν τον θάνατό της με τριήμερο πένθος.