ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ
Της Dimitra Papanastasopoulou

Κάνω μια μικρή αναφορά στον μεγάλο, στον άριστο φιλόσοφο Αριστοτέλη, με την ευκαιρία της εύρεσης του τάφου του στην γενέτειρά του, τα Στάγειρα της Χαλκιδικής.

Δύσκολο να μιλήσεις γι’ αυτόν, σε ένα περιορισμένο «καλημέρισμα». Γι΄αυτό, σκέφθηκα να αφήσω τον ίδιο να μας μιλήσει, επιλέγοντας από την Ποιητική του, το υποκεφάλαιο στο οποίο αναφέρεται στην «αιτιώδη εσωτερική συνοχή του μύθου» των ποιημάτων.

«Το έργο του ποιητή δεν είναι να λέει όσα απλώς έγιναν, αλλά όσα μπορούσαν να γίνουν, δηλαδή, τα δυνατά κατά πιθανή ή αναγκαία συνέπεια. Ο ποιητής και ο ιστορικός δεν διαφέρουν κατά το ότι ο ένας χρησιμοποιεί μέτρα και ο άλλος δεν χρησιμοποιεί. Θα μπορούσαμε να βάλουμε το έργο του Ηρόδοτου σε μέτρα, αλλά και πάλι θα ήταν ένα είδος έμμετρης ιστορίας, όχι διαφορετικής από το αν ήταν σε πεζό λόγο. Διαφέρουν στο εξής:

Ο ιστορικός λέει εκείνα που έγιναν, ενώ ο ποιητής εκείνα που θα μπορούσαν να γίνουν, γι’ αυτό η ποίηση είναι πιο φιλοσοφημένη και σπουδαιότερη από την ιστορία, επειδή η ποίηση έχει θέμα της μάλλον τα καθόλου και η ιστορία τα καθ’ έκαστον. Λέγοντας καθόλου εννοούμε όσα ένας άνθρωπος με τέτοιο ή άλλο χαρακτήρα λέει ή πράττει κατά πιθανή ή αναγκαία συνέπεια και σ’ αυτό αποσκοπεί η ποίηση, βάζοντας ύστερα ονόματα σ’ αυτούς τους ανθρώπους. Λέγοντας καθ’ έκαστον, εννοοούμε τι έπραξε ο Αλκιβιάδης ή τι έπαθε.

Στην κωμωδία είναι φανερό ότι έγινε τούτο. Αφού συνέθεσαν το μύθο με τα πιθανά γεγονότα, έβαλαν και ονόματα που τα πήρανε στην τύχη, γιατί οι κωμικοί ποιητές δεν συνθέτουν ποιήματα για τα άτομα, όπως οι ιαμβοποιοί.

Στην τραγωδία, όμως, τα ονόματα που μας παρέδωσε η ιστορία διατηρούνται. Κι αυτό οφείλεται στο ότι είναι πιστευτό εκείνο που είναι δυνατό. Εκείνα που δε γίνανε, δεν πιστεύουμε ότι είναι δυνατά. Εκείνα, όμως, που γίνανε, είναι φανερό ότι είναι δυνατά, γιατί αν ήταν αδύνατα δεν θα είχαν συμβεί.

Αλλά, σε μερικές τραγωδίες, ένα ή δύο είναι τα γνωστά ονόματα, τα υπόλοιπα είναι φανταστικά, σε κάποιες μάλιστα κανένα πρόσωπο δεν είναι ιστορικά παραδομένο,όπως στον Ανθέα του Αγάθωνος. Σ’ αυτό το έργο και τα γεγονότα και τα ονόματα είναι φανταστικά, παρ’ όλα αυτά το έργο προκαλεί ευχαρίστηση.

Δεν χρειάζεται, λοιπόν, οπωσδήποτε να επιμένουν στους παραδομένους μύθους που χρησιμοποιούν οι τραγωδίες μας. Άλλωστε είναι και γελοίο να επιμένουμε, αφού οι γνώριμες ιστορίες σε λίγους είναι γνωστές κι όμως, όλοι ευχαριστιούνται μ’ αυτές.

Από αυτά βγαίνει ότι ο ποιητής πρέπει να είναι μάλλον ποιητής των μύθων, παρά ποιητής των μέτρων,μια που ο ποιητής είναι ποιητής επειδή έχει την ικανότητα να μιμείται και μάλιστα πράξεις. Κι αν συμβεί να αναπαραστήσει πράγματα που έγιναν, πάλι ποιητής είναι. Γιατί από εκείνα που έγιναν, τίποτε δεν εμποδίζει μερικά να είναι πιθανά και να έχουν συμβεί. Και κατά τούτο είναι ποιητής αυτών των γεγονότων.

Από τις απλές πράξεις και τους απλούς μύθους, οι επεισοδιώδεις είναι οι χειρότεροι. Με τον όρο επεισοδιώδη μύθο εννοώ εκείνον όπου η διδαχή των επεισοδίων δε γίνεται ούτε κατά πιθανή ούτε κατά αναγκαία συνέπεια. Τέτοιους μύθους συνθέτουν οι κακοί ποιητές, από δική τους ανικανότητα και οι καλοί για χάρη των ηθοποιών. Βάζοντας κομμάτια για να επιδειχτεί ο ηθοποιός και παρατείνοντας τον μύθο περισσότερο απ’ ό,τι αντέχει η εσωτερική συνοχή του, αναγκάζονται πολλές φορές να παραμορφώσουν την φυσική σειρά των γεγονότων.

Η τραγωδία, όμως, δεν είναι μόνον μίμηση ολοκληρωμένης πράξης, αλλά μιμείται και γεγονότα που προκαλούν τον φόβο και τον οίκτο. Αυτά τα γεγονότα είναι εντονότερα όταν γίνονται απροσδόκητα και όταν απορρέουν το ένα μέσα από το άλλο. Έτσι υπάρχει περισσότερο θαυμαστό, παρά όταν τα γεγονότα γίνονται από μόνα τους και στην τύχη. Πολλά, εν τούτοις, από εκείνα που φαίνονται σαν να έγιναν με κάποιο σκοπό, όπως, λ.χ. ο αδριάντας του Μίτυος στο Άργος έπεσε και σκότωσε τον δολοφόνο του Μίτυος, ο οποίος καθόταν και τον κοιτούσε. Επειδή αυτά φαίνεται ότι δεν έγιναν στην τύχη. Συνεπώς, αυτοί είναι οι πιό καλοί μύθοι».