ΠΡΩΤΑΠΡΙΛΙΑ: ΨΕΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΕΣ
Της Δήμητρας Παπαναστασοπούλου

Ο Απρίλιος προ των πυλών, άλλοτε ερχόταν με χιουμεοριστική διάθεση που συνέπαιρνε μικρούς και μεγάλους, που συναγωνίζονταν ποιός θα έλεγε πειστικότερα ψέμματα, ποιός θα τα παρουσίαζε ως αληθινά γεγονότα, για να γελάσουν όλοι, να κοροϊδέψουν όποιους είχαν πέσει στην παγίδα και δεν ανατελήφθηκαν ότι τους είχαν πει ψέμματα, ψέμματα καλοπραίρετα, όμως, ανίκανα να βλάψουν το «θύμα».

Ας δούμε πώς ξεκίνησε το έθιμο, για το οποίο υπάρχουν τρείς εκδοχές.

Η πρώτη εκδοχή αναφέρει ως αρχή την γιορτή της «Κοροϊδίας και του ξεγελάσματος» προς τιμήν της ρωμαϊκής θεάς Βενους Απρίλις, δηλαδή της Aπριλίου Aφροδίτης, η οποία αποτελούσε το έναυσμα για την απελευθέρωση του πνεύματος, ταυτόχρονα με την οργιώδη απελευθέρωση της φύσης.

Η δεύτερη θεωρεί πρώτους τους Κέλτες ψαράδες που ξεκινούσαν το ψάρεμα την 1^η Απριλίου. Επειδή εξακολουθούσε να κάνει πολύ κρύο στην βορειοδτική Ευρώπη, όπου ζούσαν, ήταν πολύ δύσκολο να πετύχουν «με τη μία» μια καλή ψαριά. Κατέφευγαν, λοιπόν, στον παγκόσμιο κώδικα «δεοντολογίας» των ψαράδων όλου του κόσμου και όλων των εποχών και έλεγαν ψέμματα.

Η τρίτη εκδοχή, που κατά τη γνώμη μου είναι και η πιο βάσιμη, θέλει γενέτειρα του εθίμου την Γαλλία του 16ου αιώνα. Μέχρι το 1564, οι Γάλλοι γιόρταζαν την πρωτοχρονιά την 1^η Απριλίου. Αρχής γενομένης, όμως, εκείνου του έτους, με βασιλιά τον Κάρολο Θ΄, όλα άλλαξαν και η πρωτοχρονιά γιορτάσθηκε την 1^η Ιανουαρίου. Οι Γάλλοι δεν μπόρεσαν να το δεχτούν εύκολα. Οι αντιδραστικοί συνέχιζαν να γιορτάζουν, την παλαιά πλέον, πρωτοχρονιά τους την 1η Απριλίου, ενώ οι προοδευτικοί  τους έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους κοροϊδέψουν. Το πείραγμα αυτό μετατράπηκε με τον καιρό σε έθιμο.

Το έθιμο αυτό ήρθε και στην χώρα μας  και διαφοροποιήθηκε αποκτώντας τα δικά μας χαρακτηριστικά, με τη βασιλή ιδέα να παραμένει η ίδια. Λέγονταν αθώα ψέματα με σκοπό να ξεγελάσουν το «θύμα». Σε κάποιες περιοχές, θεωρούσαν ότι όποιος κατάφερνε να ξεγελάσει κάποιον, θα είχε την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά. Σε κάποιες άλλες πίστευαν ότι ο «θύτης» θα είχε καλή σοδειά στις καλλιέργειες του. Επίσης, το βρόχινο νερό της πρωταπριλιάς, θεωρούνταν  ότι είχε θεραπευτικές ιδιότητες. Μάλιστα, στη Θράκη το φύλαγαν  και το έδιναν στους αρρώστους. Όσο για το «θύμα», πίστευαν ότι, σε αντίθεση με τον «θύτη», θα είχε γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο και πιθανότατα αν ήταν παντρεμένος θα χήρευε γρήγορα.

Στην Κομοτηνή πίστευαν  πως την πρωταπριλιά ήταν καλό να γελούν, «για να γίνουν τα κουκούλια τους» (εννοείται τον καιρό που καταγίνονταν με την σηροτροφία).

Στην Τζαντώ της Ανατολικής Θράκης θεωρούσαν  καλό να γελάσουν τον άλλον, για να κάνουν τα δέντρα καρπό, ενώ ο «γελασμένος» θα αντιμετώπιζε όλο το χρόνο ατυχίες.

 Στην Άνδρο, αντίθετα, έλεγαν  ψέματα την 1η Μαρτίου και όχι την Πρωταπριλιά, ενώ στην Κύπρο η 1^η Απριλίου είναι επίσημη αργία, διότι είναι επέτειος της έναρξης του αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α.

Τον προηγούμενο αιώνα, η τεχνολογία βοήθησε κάποιους να ξεγελάσουν χιλιάδες άτομα την πρωταπριλιά. Για παράδειγμα, μια Αμερικάνικη εφημερίδα δημοσίευσε ένα άρθρο (στις αρχές του 20ού αιώνα), στο οποίο αναφερόταν ότι ο Τόμας Έντισον είχε εφεύρει μια μηχανή που μετέτρεπε το νερό σε κρασί. Μέχρι να γίνει αντιληπτή η φάρσα, οι μετοχές των εταιριών παρασκευής και διακίνησης οίνου σημείωσαν κατακόρυφη πτώση στο χρηματιστήριο.

Ένα άλλο παράδειγμα μεγάλης πρωταπριλιάτικης φάρσας, είναι αυτή του δικτύου BBC το 1957,που   πρόβαλε ένα ρεπορτάζ, στο οποίο Ιταλοί γεωργοί μάζευαν μακαρόνια από τα δέντρα που υποτίθεται ότι τα παράγουν!

Σήμερα, αναρωτιέμαι τι έχει απομείνει από όλα αυτά. Κανείς δεν «κάνει αστεία», κανείς δεν «λέει καλοπροαίρετα ψέμματα/φάρσες» για να γελάσει σε φιλικό ή οικογενειακό περιβάλον. Η μητέρα μου πάντοτε μου έλεγε «πρόσεχε σήμερα, θα προσπαθήσουν να σε γελάσουν!» Αν ζούσε ακόμη, δεν θα έπρεπε να μου το θυμίζει μια φορά το χρόνο, αλλά κάθε μέρα «πρόσεχε, κόρη μου, έξω κυκλοφορούν άνθρωποι που προσπαθούν να σε ξεγελάσουν!»

Τι κατάπτωση, αλήθεια... Κάθε μέρα βομβαρδιζόμαστε από ψέμματα, απάτες, με σκοπό να μας παραπλανήσουν, να μας κάνουν να χάσουμε κάθε είδους κριτική σκέψη, κάθε είδους ανθρωπιά.

Μήπως, φίλοι μου, θα έπρεπε να αλλάξουμε το έθιμο και να λέμε αλήθειες, έστω μόνο μία ημέρα του χρόνου; Αν σκεφθούμε το παρελθόν και την ευκολία που επεκράτησαν τα ψέμματα/φάρσες της 1^ης  Απριλίου να λέγονται όλο το χρόνο, με λίγη αισιοδοξία θα καταλήξουμε αντιστρέφοντας το έθιμο, να λέγονται αλήθειες.