ΖΑΝ-ΦΡΑΝΣΟΥΑ-ΞΑΒΙΕ  ΣΑΜΠΟΛΛΙΟΝ(1790-1832)

Η λύση ενός τεράστιου γρίφου

Της Dimitra Papanastasopoulou

Kάτω από το λαμπερό φως του φεγγαριού, τα όνειρα μπορούν να γίνουν πραγματικότητα, όπως συνέβη και σ’ εκείνα που κυνηγούσε με επιμονή ο Σαμπολλιόν. Διαβάστε το σαν παραμύθι και ονειρευτείτε κι εσείς...

Είκοσι χρόνια έχουν περάσει από τότε που η Στήλη της Ροζέττας μεταφέρθηκε στο Λονδίνο και όλοι οι ειδικοί των αρχαίων γλωσσών άρχισαν τον αγώνα της κατανόησης/μετάφρασης των ιερογλυφικών, που τους έβγαζαν κοροϊδευτικά τη γλώσσα, συνεχίζοντας να τους παιδεύουν.

Είχαν υπολογίσει ότι η τελευταία χρήση αυτής της γλώσσας-κωδικού είχε σταματήσει γύρω στα 400 μ.Χ., αλλά η κατανόησή της έσβησε δύο αιώνες αργότερα, όταν η Αίγυπτος κατακτήθηκε από τους Άραβες.

Ο Σαμπολλιόν έχε πάθος με τα ιερογλυφικά. Ήδη το 1810 έγραψε μια εργασία πάνω σ’ αυτά, σημειώνοντας: « η γραφή της Στήλης της Ροζέττας παρουσιάζει το όνομα του Έλληνα βασιλιά Πτολεμαίου. Το όνομα αυτό δεν θα μπορούσε να εκφραστεί στο ιερογλυφικό τμήμα αυτού του μνημείου, αν τα ιερογλυφικά δεν είχαν τη δυνατότητα να αναπαράγουν ήχους. Ήταν μια γλώσσα που, όχι μόνο την έγραφαν, αλλά και την μιλούσαν».

Αυτή η πεποίθησή του, ότι τα ιερογλυφικά αναπαριστούσαν και ήχους ήταν απόλυτα ριζοσπαστική. Έγραφε αυτά τα λόγια, χωρίς να έχει ταξιδέψει στην Αίγυπτο, έχοντας δει την Στήλη πριν από δέκα χρόνια και βασιζόμενος σε μελέτες και γκραβούρες που είχαν φτιάξει οι ακαδημαϊκοί του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο, απογοητευμένος από την ποιότητά τους, παθιασμένος μέχρι τα κατάβαθα της ψυχής του, με την αγωνία να τον κατατρώει: θα με προλάβει κάποιος άλλος;

Το 1816 ο Σαμπολλιόν έχει απέναντί του μια σημαντική πρόκληση που τον αναστατώνει. Ένας ανταγωνιστής του, και μάλιστα Άγγλος, ο Τόμας Γιάγκ, μέτρησε τις φορές που οι λέξεις εμφανίζονταν στο ελληνικό σύστημα, βρήκε ένα αντίστοιχο σύμβολο να παρουσιάζεται με την ίδια συχνότητα, και υπέθεσε ότι το νόημά τους ήταν το ίδιο. Μ’ αυτόν τον τρόπο εντόπισε τις λέξεις βασιλιάς, και, Αίγυπτος. Ωστόσο, δεν κατάφερε να συνεχίσει, αφού στηριζόταν στην μαντική και εντόπιζε κάποιες λέξεις, χωρίς να μπορεί να τις διαβάσει- μια τεράστια ανακούφιση για τον φίλο μας τον Σαμπολιόν...

Ο Σαμπολλιόν επιμένει. Κοιτώντας τα σύμβολα ξανά και ξανά, σκεφτόταν ότι εκείνο που έμοιαζε με φυσίγγι, έπρεπε να αντιστοιχεί με το όνομα του Πτολεμαίου. Πίστευε ότι τα σύμβολα μέσα στο φυσίγγι είχαν το καθένα τον δικό του ήχο, χωρίς να έχει την παραμικρή ιδέα περί του πώς ακουγόταν ο κάθε  ήχος. Συμπέρανε, όμως, ότι έπρεπε να συγκρίνει ένα ζεύγος ονομάτων, στα οποία επανεμφανίζονταν τα ίδια σύμβολα.

Στα γενέθλια των 31 του χρόνων σκέφτηκε να μετρήσει τους μεμονωμένους χαρακτήρες στις γραφές, βρίσκοντας 486 ελληνικές λέξεις να αντιστοιχούν σε 1419 ιερογλυφικά σύμβολα. Αντιλαμβάνεται ότι τα ιερογλυφικά δεν αποτελούν λέξεις, αλλά έναν ήχο το καθένα, αλλά... του λείπουν στοιχεία, δεν μπορεί να προχωρήσει.

Η τύχη του χαμογελά στις 14 Σεπτεμβρίου 1822. Λαμβάνει ένα γράμμα από τον καλό του φίλο Νίκολας Ουγιό, ο οποίος μόλις επέστρεψε από την Αίγυπτο με φωτογραφικό υλικό από το συγκρότημα του ναού στο Αμπού Σιμπέλ, που μόλις έχει ανακαλυφθεί. Κοιτώντας τις φωτογραφίες, το μάτι του εστιάζει στο πλάι ενός αγάλματος. Ανάμεσα στα αμέτρητα ιερογλυφικά, διακρίνει το φυσίγγι και συμπεραίνει ότι κι αυτά τα γραπτά περιέχουν ονόματα.

Με τους παλμούς της καρδιάς του να ανεβαίνουν, αρχίζει και προσέχει ένα-ένα τα σημάδια. Αν παρίστανε κάποιο τον ήλιο, τι ήχο θα είχε;

Ο Σαμπολλιόν έχει καταλήξει από καιρό και σε ένα άλλο συμπέρασμα, βασιζόμενος τις πολλές αρχαίες γλώσσες που έχει μελετήσει( Λατινικά, Αρχαία Ελληνικά, Εβραϊκά, Αμχαρικά, Σανσκριτικά, Αβεστιανικά, Παχλαβί, Αραβικά, Συριακά,Χαλδαϊκά, Περσικά και Κινεζικά). Ότι η πιο κοντινή γλώσσα στα ιερογλυφικά είναι εκείνη των Κοπτών, δηλαδή η πρώιμη χριστιανική γλώσσα της Αιγύπτου. Και στη γλώσσα των Κοπτών, η λέξη ήλιος λέγεται rah, ένα όνομα που αντιπροσωπεύει τον αρχαίο θεό του ήλιου, τον Ρα. Ο Σαμπολλιόν σκέπτεται ότι αν το επόμενο γραμμα είναι ένα Μ και πιο κάτω υπάρχουν σύο Σ, τότε βρήκε το όνομα του φαραώ Ραμσής.

Τα μάτια του ερευνητή ανοίγουν, γίνονται πελώρια, συνειδητοποιώντας ότι μόλις διάβασε ένα ιερογλυφικό!

Με χέρια που δεν υπακούν στις εντολές του εγκεφάλου του, ψάχνει ιερογλυφικά και σε άλλες ζωγραφιές. Βλέπει άλλο ένα φυσίγγι, μόνο που αντί να υπάρχει το Μ και τα Σ βλέπει την εικόνα ενός πουλιού. Τι θα μπορούσε να σημαίνει αυτό;

Το πουλί του Νείλου λέγεται Ίβις και στην αρχαιότητα αντιπροσώπευε τον θεό Θωδ, τον θεό της Γραφής. Άρα, αυτό που γράφει το φυσίγγι είναι Τούθμοσις- ένας άλλος φαραώ.

Και αρχίζει να χορεύει. Έχει λύσει τον γρίφο.

Στις 27 Σεπτεμβρίου ανακοινώνει τα ευρήματά του στο Γαλλικό Ινστιτούτο και στον κόσμο ολόκληρο. Το πρώτο, το θεμελιώδες βήμα για τη μετάφραση των ιερογλυφικών και την μετέπειτα εξερεύνηση της ζωής στην αρχαία Αίγυπτο έχει συντελεστεί, και ήταν το πάθος του που το ανακάλυψε.